"Dit schrift dat ben ik"

  • 0

“Niemand komt ongeschonden uit een plek als deze.” Aan het woord is een gedetineerde uit de penitentiaire inrichting die het decor vormt van Een van ons, de nieuwe roman van Christine Otten.

De roman bestaat uit twee verhaallijnen. De eerste is gebaseerd op de dagboekaantekeningen van Luc Simonse, een wat oudere man die een levenslange gevangenisstraf uitzit. De tweede lijn draait om Katrien Achenbach, die om de week op woensdagochtend aan komt waaien om een schrijfworkshop te geven.

Katrien moedigt de deelnemers aan de schrijfworkshop aan om “hun eigen stem” te vinden. Ze wil dat ze door te schrijven niet alleen hun verbeelding aan het werk zetten, maar ook “inpluggen op het onderbewuste”. Zo zullen ze volgens haar een “vrijheid” vinden die verder gaat dan de muren van de gevangenis waar ze opgesloten zitten.

Luc moet niets van de schrijfgroep hebben. Hij is bang dat Katriens indringende vragen de innerlijke rust zullen verstoren die hij nodig heeft om het vooruitzicht dat hij nooit meer vrijkomt, het hoofd te bieden. “Voor je het weet”, schrijft hij in zijn dagboek, “wakker je bepaalde doodgewaande verlangens aan, open je vergezichten die je beter kunt vermijden en ben je terug bij af.”

“Het ongemak straalt ervan af”

In de drieëntwintig jaar die hij nu al vast zit, heeft Luc regelmatig types zoals Katrien zien komen en gaan. Ze zitten vol goede bedoelingen, “maar negen van de tien keer weet je in een oogopslag dat áls er al iets gered zal worden, dat uiteindelijk alleen hun eigen gebutste ziel is”.

......

Otten heeft de dramatische handeling klein gehouden. Toch voltrekt zich tussen de personages een tragedie van klassieke proporties.

......

Katrien zien we eens in de veertien dagen binnenkomen – buiten adem, een zweem buitenlucht om haar heen – en weer vertrekken – haastig haar spullen inpakkend om de trein te halen. Voor de gedetineerden is zij een voorbijganger, een beetje belachelijk of meelijwekkend in haar hunkering om, zoals de titel zegt, “een van ons” te worden. “Wat zij ziet als vertrouwelijkheid is voor de jongens pure ontsnapping.”

Katrien is naïef; ze heeft geen idee van de codes die in de gevangenis gelden en van de impact die haar argeloze vragen hebben. Haar optreden brengt onrust onder de mannen teweeg. Maar ook bij haarzelf maakt de gevangenisomgeving onverwachte emoties los. Wat zoekt ze er eigenlijk?

Een ruwe diamant

De jonge gedetineerde Yahya lijkt het slachtoffer te worden van Katriens verwarring. Hij laat zich er door haar toe aansporen om een roman over zijn leven te schrijven. Als hij over negen maanden vrijkomt, moet het boek af zijn; in zijn ogen groeit het uit tot het boek dat alles goed zal maken.

Katrien worstelt al maanden, misschien wel een jaar, met een writers’ block. Het lijkt wel alsof het haar ontbreekt aan “noodzaak” of “waarachtigheid”. Yahya, daarentegen, blijkt een ruwe diamant. Hij schrijft moeiteloos en loepzuiver, niet gehinderd door de twijfels die haar al zo lang verlammen. In een vlaag van jalousie de métier laat Katrien Yahya geloven dat zijn werk niets voorstelt.

 “De vrijheid zit ‘m in het schrijven zelf”

Christine Otten heeft de dramatische handeling in Een van ons klein gehouden. De gebeurtenissen in de levens van de gedetineerden en de spanningen tussen de personages zijn subtiel. Toch voltrekt zich tussen Luc, Katrien en Yahya wel degelijk een tragedie van klassieke proporties.

Otten, die zelf jarenlang schrijfworkshops aan gedetineerden heeft gegeven en die samen met collega-schrijvers Manon Uphoff en Herman Koch tekende voor twee edities van de Gevangenismonologen, is met veel kennis en inlevingsvermogen in de huid van haar personages gekropen. Feilloos en niet zonder humor beschrijft ze Katriens verwarring en de lichte chaos die ze teweeg brengt. En bijzonder mooi weet ze Lucs poging om onaantastbaar en onzichtbaar te worden te treffen.  

Steeds meer groeit Een van ons uit tot een roman over de rol die lezen en, vooral, schrijven in een mensenleven kunnen spelen. Terwijl Katrien haar workshop geeft en Yahya tikt aan zijn roman, schrijft Luc, zonder dat iemand het weet, elke avond in zijn cel in zijn schrift. Voor hem is schrijven een manier om zijn bestaan te bevestigen.

“Dit schrift dat ben ik. […] Met iedere zin alinea notitie die ik vastleg zie ik mijn omtrekken scherper afgetekend in de passpiegel. Maar het is werk in uitvoering, en geheim, je moet er niet over praten want dan vervliegt het, ben je weer kwijt. […] Zie het als luchtgitaarspelen. Een vorm van vrijheid. Ik creëer mijn eigen werkelijkheid. De vrijheid zit ‘m in de handeling, de actie, het schrijven zelf, niet in het eindresultaat.”

Met deze ragfijne roman maakt Christine Otten bestek op van haar werk als schrijfcoach onder gedetineerden, en brengt ze, zoals de onverwachte wending in het laatste hoofdstuk ook suggereert, een einde van de onzichtbaarheid van de mannen en vrouwen in Nederlandse penitentiaire inrichtingen.

......

Christine Otten, Een van ons. Amsterdam: De Geus, 2020. ISBN: 9789044541038. 239 pagina’s, € 20,00. Ook verkrijgbaar als e-boek.

......

Buro: IG
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top