Gedichten kunnen de gezondheid schaden

  • 0

Van Troje tot Passendale, van Homerus tot de War Poets, via Vietnam naar de gruwelen van Butcha: oorlog en poëzie lijken tot een onvermijdelijke symbiose veroordeeld  te zijn. Sinds februari 2022 stimuleert het Ministerie van Cultuur in Kyiv het schrijven van gedichten waarin burgers hun beleving, hun emoties, hun hoop en wanhoop verwoorden.

Een (te) snelle reactie zou kunnen zijn dat het schrijven van oorlogsgedichten niet meer van deze tijd is. Gepasseerd. Maar zie: duizenden, tienduizenden zijn er ondertussen. Niet altijd poëzie van het hoogste literaire niveau, maar dat waren ze de voorbije eeuwen evenmin. Oorlog verplicht je misschien nog meer dan al het andere naar het zoeken van woorden. Dichten blijft een hanteerbare vorm voor een belangrijke, noodzakelijke vorm van expressie. Vorige zomer nog ontmoette ik op een Britse begraafplaats bij Ieper Robert en Pauline die in 2023 hun gedichten achterlaten en delen bij de gesneuvelden van 100 jaar geleden.

Een tekening van een kind, een briefje aan de afwezige vader of moeder, broer of zus om ze moed in te spreken, strijdvaardig vanuit hun afwezigheid. Of een gedicht om verdriet, wanhoop of zelfs woede een plaats te geven. Het is nooit anders geweest.

Een schrijnend voorbeeld hiervan is Rudyard Kipling. In zijn Barrack-Room Ballads bezong hij het soldatenleven in de laat Victoriaanse tijd. Enthousiast steunde hij regering en propaganda in 1914. Zijn ballades leefden onder de soldaten. In een filmpje dat vandaag in de Concert Hall van het Talbot House in Poperinge wordt vertoond, reconstrueert men hoe op een avond een soldaat Follow me ‘Ome zong. In een verbijsterde stilte wandelde hij het huis uit. Men heeft nooit kunnen ontdekken wie hij was, noch welke makker hij in de loopgraven had verloren. Kipling had het verlies feilloos verwoord. Zelf moest hij nog een stap verder. Nadat zijn zoon John medisch ongeschikt verklaard werd voor militaire dienst, gebruikte vader zijn Nobelprijsbekendheid en schakelde zijn relaties in om zijn zoon toch in dienst te krijgen. Die sneuvelde vervolgens op zijn achttiende in 1915 in Loos. Vader Kipling zocht de rest van zijn leven tevergeefs naar het graf van zijn zoon en dichtte later:

If any question why we died,
Tell them, because our fathers lied.

Pas in 2015, lang na Rudyards dood, kon men officieel bevestigen waar John begraven ligt.

Frontervaring kan de romantische stijl van je schrijven behoorlijk schaden. Niet alleen Kipling heeft dat ervaren. Nog voor Siegfried Sassoon zelf ten strijde trok, stierf zijn broer  aan zijn verwondingen in Gallipoli. Siegfried ontving later een Military Cross voor zijn moed. Of waren het eerder krankzinnige nachtelijke expedities die hij solo ondernam? Dat zijn soldaten door waanzinnige bevelen van de legerleiding werden afgeslacht leidde hem naar een openbare protestbrief zodat alleen een ticket psychiatrie, met shell shock als excuus, hem van de krijgsraad kon redden. Oorlogspoëzie verenigde hem daar met Wilfed Owen en Robert Graves. Zijn eigen verzen werden nog bijtender.

Vandaag hoef je niet eens te schrijven, zelfs gedichten lezen kan je gezondheid ernstig schaden. Een anti-oorlogsgedicht voorlezen leverde Artyom Kamardin in september 2022 in Moskou de aanklacht op van “het aanzetten tot haat of vijandigheid met dreiging tot geweld”. Dat kan je tot 10 jaar gevangenis opleveren. Dat bij de arrestatie de woning kort en klein wordt geslagen, vriendin en bezoeker in de klappen delen, en de dichter zelf met een halter werd verkracht, wordt niet ontkend. Integendeel: politie en veiligheidsdiensten filmden zelf hun optreden.

Verwondering wekt dit niet. Verkrachting van burgers en gevangenen blijkt een algemeen voorkomend middel in de Russische staatsterreur tegen alle vormen van protest tegen de oorlog in Oekraïne, van in de concentratiekampen in Donbas tot bij de moordpartijen in Bucha. Desondanks stelt de Wit-Russische schrijver Sasja Filipenko: “Russisch is ook de taal van de vrijheidsliefde.” En Irina Ivanchenko schrijft haar cyclus Tegen Oorlog.  Ze zijn lang niet de enigen die volhouden.

Zo blijft Serhiy Zhadan strijdbaar. Een Engelstalige bundeling van zijn gedichten kreeg in 2019 de titel What We Live For, What We Die For mee. In 2022 ontving hij voor Himmel über Charkiv, zijn dagboek van de eerste maanden na de invasie, de Vredesprijs van de Duitse boekhandels. Dichter Borys Humenyuk bleef in de loopgraven dichten. Tot hij in de oorlog verdween. Haast onvermijdelijk dat hij met Wilfred Owen en de andere War Poets wordt vergeleken. Humenyuk en Zhadan zijn flink vertegenwoordigd in de door Oksana Maksymchuk samengestelde bundel Words for War. Ilya Kaminsky stichtte samen met Paloma Cappana Poets for Peace en situeerde de oorlog in zijn Dovenrepubliek in het fictieve Vasenka dat niet toevallig aan Oekraïne doet denken. Wanneer daar het dove jongetje Petya door soldaten van de bezetter wordt gedood, wordt dat schot het laatste wat de mensen konden horen. Op het moment van het schot is iedereen “doof” geworden. Uit protest weigert het stadje de autoriteiten te horen en stopt men met praten.

Het Oekraïense Ministerie van Cultuur promoot het dichten onder de slogan “Oorlogen stoppen ooit, poëzie niet”. Zonder hoop op een toekomst kan je inderdaad niet verder. Al moeten we er niet van overtuigd worden dat er nog veel inkt nodig zal zijn. Zoals Robert na 100 jaar zijn verzen schrijft. Zoals Siegfried Sassoon na de inhuldiging van de Menenpoort reeds het herdenken van slachtoffers en het bewieroken van een oorlogsroes niet kan onderscheiden en dus noteerde:

Here was the world’s worst wound. And here with pride
‘Their name liveth for ever’, the Gateway claims.
Was ever an immolation so belied
as these intolerably nameless names?
Well might the Dead who struggled in the slime
Rise and deride this sepulchre of crime.

Uys Krige vond in zijn bundel Oorlogsverse toch een uitweg:

Daar kom ’n einde aan die langste nag,
want sy gesternte stort hulle in die blou afgrond van die son.
Daar kom ’n einde aan die pad deur die woestyn.
Selfs aan die woestyn kom daar ’n einde aan.

Lucas Rijneveld verwoordde het in maart 2022 zo:

Het volgende moeten we onthouden: dat we allemaal als
vluchteling geboren worden, op zoek naar de juiste plek,
naar veiligheid en wat voorspoed, een liefkozende blik.
Dus maak vrij baan in het hart, want daar is een onmeetbare
ruimte. En bedenk dit: in ieder welkom zit een schuilkelder.

Gedichten kunnen je gezondheid ernstig schaden. Laat ze vooral een daad zijn op de weg van troost, helen en een welkom als een schuilkelder.

 
 
 
 
 
Bekyk hierdie plasing op Instagram
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

'n Plasing gedeel deur Lucas Rijneveld (@mariekelucasrijneveld)

  • 0
Verified by MonsterInsights
Top