Haarlems orgelfestival hét evenement voor kenners en liefhebbers

  • 0

Op zaterdag 14 juli vond in de Grote of St.-Bavokerk in Haarlem het openingsconcert van de 52e editie van het Internationaal Orgelfestival Haarlem plaats. Dit orgelfestival is een tweejaarlijks evenement waar organisten en muziekliefhebbers van over de hele wereld op af komen. Voertaal heeft twee Zuid-Afrikaanse bezoekers naar hun eerste indrukken gevraagd.

De Grote of St.-Bavokerk op de Grote Markt in Haarlem, met op de voorgrond het standbeeld van Laurens Janszoon Coster (15e eeuw). In Nederland is Coster lange tijd als de uitvinder van de boekdrukkunst beschouwd. Inmiddels wordt deze uitvinding echter algemeen aan de Duitser Johannes Gutenberg (ca. 1397-1468) toegeschreven. Coster zou op het idee van losse, opnieuw te gebruiken drukletters zijn gekomen toen hij in de Haarlemmerhout stukjes beukenschors in de vorm van letters sneed en deze toen ze op de grond vielen een afdruk in het zand maakten. Het standbeeld van Coster heeft een boek onder de linkerarm en een uitgesneden letter in de rechterhand.

Het Haarlemse orgelfestival is voortgevloeid uit het eerste Improvisatieconcours dat in 1951 in Haarlem werd gehouden. Sindsdien is het festival uitgegroeid tot een van de belangrijkste gebeurtenissen op de internationale orgelkalender.

Dat het festival in Haarlem plaatsvindt, is niet verwonderlijk. Nederland is het land met de hoogste dichtheid aan historische orgels ter wereld en het Christiaan Müller-orgel in de Grote of St.-Bavokerk in Haarlem is een van de beroemdste orgels van Nederland. Dit orgel vormt al sinds zijn voltooiing in 1738 een toeristische trekpleister. Onder meer Händel, Mendelssohn, Saint-Saëns en de 10-jarige Mozart hebben erop gespeeld.

Het bewijs

Tijdens het orgelfestival vormen het Müllerorgel in de Grote of St.-Bavokerk en het Cavaillé­Coll­orgel in de nabijgelegen Philharmonie het muzikale hart van de activiteiten. Daarnaast vallen er diverse andere Haarlemse orgels te bewonderen. In veertien dagen tijd kunnen orgelliefhebbers, naast de drie rondes van het Improvisatieconcours, kiezen uit nóg veertig activiteiten, die samen een staalkaart bieden van vijfhonderd jaar orgelmuziek. Bekende organisten die in de loop der jaren als uitvoerend musicus, docent of jurylid aan het festival hebben meegewerkt, zijn onder meer Anton Heiller, Marie-Claire Alain, Daniel Roth, Naji Hakim, Olivier Latry en Lorenzo Ghielmi.

Het Müllerorgel uit de Grote of St.-Bavokerk in Haarlem (1783), het meest gefotografeerde orgel ter wereld

Het openingsconcert werd uitgevoerd door de Nederlandse organist Ben van Oosten en het Nationaal Gemengd Jeugdkoor onder leiding van gastdirigent Sigvards Kjava uit Letland. Het concert was opgedragen aan de op 25 mei van dit jaar overleden Piet Kee, van 1956 tot 1989 als stadsorganist van Haarlem de vaste bespeler van zowel het Müllerorgel in de Grote Kerk als het Cavaillé-Coll-orgel in de Philharmonie. Kee heeft zelf begin jaren vijftig drie keer op rij het Improvisatieconcours gewonnen, en later was hij jarenlang een van de Bach-docenten tijdens het festival. Het Haarlemse orgelfestival zónder Piet Kee is dus moeilijk voorstelbaar.

Het hoogtepunt van het openingsconcert was het Requiem Opus 9 van Maurice Duruflé. In 1959 was de Franse organist en componist Duruflé een van de juryleden van het Improvisatieconcours en speelde hij op dit zelfde Müllerorgel de orgelpartij van zijn eigen Requiem. Voor de pauze brachten koor en organist onder meer Abendlied van Joseph Rheinberger, Virgencita van Arvo Pärt en twee psalmen uit Taaveti Laulud van Cyrillus Kreek ten gehore.

“Een instrument dat samen met jou muziek maakt”

Daleen Kruger, emeritus-hoogleraar Kerkmuziek en orgelmuziek en Muziekgeschiedenis aan de Noordwes Universiteit (Potchefstroom-campus), woont het Internationaal Orgelfestival Haarlem dit jaar voor het eerst bij.

Voor Christiaan (“Cassie”) Carstens uit Jeffreysbaai – geschiedenisleraar, organist en drijvende kracht achter de Facebookpagina “SA orreliste / SA organists” – is dit zijn tweede Haarlemse orgelfestival. Bij zijn eerste bezoek, in 1994, had hij niet alleen het voorrecht om masterclasses bij te kunnen wonen bij Piet Kee, Lutger Lohmann en Guy Bovet. Hij kreeg ook maar liefst vier keer de kans om zelf op het wereldberoemde Müllerorgel te spelen!

Hij herinnert het zich nog precies. “Wat een ongelooflijke ervaring, om dat enorme instrument onder je handen te voelen, en dan die akoestiek erbij... In Zuid-Afrika hebben we hoofdzakelijk elektrisch aangedreven orgels, en een dergelijke akoestiek zijn we daar ook niet gewend. Bij dit orgel hóór je hoe het instrument bezig is om samen met jou – binnenin die akoestiek – muziek te maken.”

Een instrument dat samen met jou bezig is muziek te maken… Dat klinkt behoorlijk vaag voor iemand die nog nooit achter de speeltafel van een orgel heeft gezeten.

“Het gevoel dat Cassie probeert te beschrijven, is dat een mechanisch orgel zoals dit op je aanslag reageert”, verduidelijkt Kruger. “Organist en instrument vormen een eenheid. Bij een mechanisch orgel voel je hoe je de toetsen indrukt en hoe ze weer onder je vingers omhoog komen. Dat is een intens persoonlijke ervaring. Het is een kwestie van gevoel, maar het heeft ook te maken met kundigheid. Je moet het instrument aanvoelen. Luisteren wat het orgel van je vraagt. En op het moment dat je dát te pakken hebt, wéét je het.”

Een ideale combinatie

Kruger en Carstens waren tijdens het openingsconcert van het festival op 14 juli diep ontroerd. Wanneer ze er een paar dagen later over praten, klinkt de emotie opnieuw door in hun stem.

Voor Kruger maakt het festival deel uit van een “muzikale bedevaart” door Europa. “Om het orgel van de Bavo weer te horen, en dan het koor dat achter in de kerk de eerste noten inzette – dat moment raakte me enorm. Ook de samenstelling van het programma, dat de avond van het leven als thema had, was aangrijpend. Maar wat ook duidelijk overkwam, was de absolute verlichting – het positieve effect dat een requiem kan hebben op hen die achterblijven. Dat dat zo sterk doorkwam, is te danken aan het fantastische niveau van het koor en de optimale manier waarop Ben van Oosten het orgel weet te benutten. De combinatie was ideaal.”

Een woord dat herhaaldelijk valt, is “klankbeeld”. “Dat is wat de organist in zijn hoofd heeft”, legt Kruger uit. “Van Oosten is een specialist op het gebied van de romantische Franse orgelmuziek. Hij kent de Franse orgelbouw op zijn duimpje. Maar het Müllerorgel in de Bavo is een achttiende-eeuws Nederlands instrument, dat meer geschikt is voor de barokmuziek van bijvoorbeeld J.S. Bach. Ben van Oosten heeft echter werkelijk alles eruit gehaald wat eruit te halen valt. Dat hij dat kan, komt door zijn ervaring, zijn muzikale intelligentie, zijn aanvoeling van het instrument en zijn kennis van Franse muziek. Hij weet hoe Franse muziek moet klinken. Maar hij weet ook hoe het orgel klinkt en wat het effect is van alles wat hij doet.”

Ook voor het koor en de dirigent, Sigvards Kjava, hebben Kruger en Carstens niets dan lof.

Voor Carstens heeft het Requiem van Duruflé al bijna veertig jaar een bijzondere betekenis. “Dit stuk kruipt in je hart, in je nieren, in je vezels”, zegt hij, “zelfs als je er tot nu toe alleen maar op cd of via internet naar hebt kunnen luisteren. Om het na al die jaren voor het eerst in het echt te horen, is onvoorstelbaar.”

Beiden zijn het erover eens dat het openingsconcert moeilijk te overtreffen zal zijn. “Als dit concert een maatstaf is voor wat er tijdens de rest van het festival nog gaat komen, zal ook dit festival weer – net als in het verleden – een geweldig rijke ervaring zijn”, aldus Carstens.

  • Kijk op de website voor het volledige programma en nog veel meer wetenswaardigheden over het Internationaal Orgelfestival Haarlem.
  • Volg de concerten, masterclasses en andere evenementen tijdens het Internationaal Orgelfestival Haarlem rechtstreeks via internet. Klik hier voor de livestream.

Tekst: Ingrid Glorie
Foto’s: Elize Zorgman

Buro: IG
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top