U als scheldwoord (en andere taalverschijnselen)
Marc van Oostendorp
De Kring, Amsterdam, 2018
ISBN 978-94-6297-109-7
144 blz., € 12,50
Op donderdag 25 oktober hield professor Marc van Oostendorp zijn inaugurele oratie als hoogleraar Nederlands en Academische Communicatie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij deed dat in een ongebruikelijke vorm – een vorm die de boodschap onderstreepte. Niet door een lezing te geven in ondoorgrondelijk wetenschappelijk jargon.
Maar in een stijl die deed denken aan een TED-talk: uit het hoofd en vrij bewegend, zonder katheder als barrière tussen hoogleraar en publiek. Want, argumenteerde hij, wetenschappers moeten op een natuurlijke manier met de leek communiceren, en neerlandici moeten hun vak op een deskundige, verantwoordelijke en “verleidelijke” manier uitdragen.
Dat Van Oostendorp erin slaagde zijn gehoor te boeien, bleek uit het feit dat er nóg iets gebeurde wat bij dit soort plechtige bijeenkomsten eigenlijk not done is: de spreker werd af en toe onderbroken door vragen uit de zaal! Het publiek voelde zich duidelijk betrokken bij Van Oostendorp en zijn verhaal, en liet dat merken ook.
Tegelijk met zijn oratie verscheen Van Oostendorps boekje U als scheldwoord en andere taalverschijnselen, dat op de website van uitgeverij De Kring wordt aangeprezen als een “cadeauboek”. Mooi op tijd voor de feestdagen, dus.
Terwijl veel taalliefhebbers hun dag beginnen met de digitale nieuwsbrief van Neerlandistiek.nl waarvan Marc van Oostendorp de hoofdredacteur is, springt Van Oostendorp zelf, als we de inleiding van U als scheldwoord mogen geloven, elke ochtend uit bed om te zien en te horen “hoe het de taal nu weer is vergaan”. Van Oostendorp is gefascineerd door taal en taalverandering en hij doet via blogs en vlogs regelmatig verslag van wat hij tegenkomt. Daarbij is geen tekst hem te hoogdravend of te ordinair. Hij bedient zich niet alleen van gedrukte bronnen – die tegenwoordig als tekstcorpora makkelijk te doorzoeken zijn via Nederlab – maar ook van de taal die hij in de supermarkt hoort of die hij tegenkomt op sociale media. Als moderne wetenschapper wendt Van Oostendorp zich ook vaak tot Facebook en Twitter om vragen te stellen en materiaal te verzamelen.
Het boekje U als scheldwoord is een bundeling blogs en columns die eerder zijn verschenen op Neerlandistiek.nl of in het tijdschrift Onze Taal. Het gaat vaak om korte observaties en snelle diepteboringen. Van Oostendorp is zó productief dat het in zijn stukken soms ontbreekt aan diepgang. Dan snap je niet waar hij een conclusie op baseert en kun je alleen maar hopen dat hij het nodige wetenschappelijke voorwerk heeft gedaan alvorens hij is gaan zitten om zijn stukkie te schrijven. En een enkele keer denk je hem zelfs op een fout te betrappen (bijvoorbeeld bij “hun” als lijdend voorwerp op bladzij 60). Maar een kniesoor die daarop let. Met zijn enthousiasme, werkkracht en openheid voor moderne communicatiemiddelen weet Van Oostendorp een breed publiek aan te spreken en de neerlandistiek een nieuw élan, jeugdig te geven.
U als scheldwoord bevat vermakelijke observaties over taaltrends. De titel verwijst bijvoorbeeld naar onze gewoonte om “u” te reserveren voor mensen tot wie we een zekere afstand voelen. In een tijd dat iedereen elkaar tutoyeert, zou je kunnen zeggen dat “u” geen beleefdheidsvorm meer is, maar een belediging. Moeten we ons zorgen maken als iemand alles “prima” vindt? Wat doet die spatie in “amandel drink” van Albert Heijn? Wat betekent “ik heb gedraaid”, wat moeten we met “er” en kunnen we lidwoorden straffeloos weglaten?
Een van de leukste hoofdstukjes is wat mij betreft “De Martijn van Dam van het boksen”. We weten precies wat er wordt bedoeld als Muhammed Ali “de Johan Cruijff van het boksen” wordt genoemd. Of als Johan Cruijff wordt vergeleken met Rembrandt, Van Gogh, Michael Jackson, Mozart, Einstein, zelfs Herman van Veen. Wordt iemand vergeleken met Harry Mulisch, dan is het oppassen geblazen! Maar ja, als je niet weet wie Martijn van Dam is, dan houdt het op.
Marc van Oostendorp is geen Paulien Cornelisse (van wie onlangs het nieuwe taalboek Taal voor de leuk is verschenen). Zijn stukjes zijn toch nog te academisch om een groot publiek aan te spreken. Maar zijn verwondering werkt aanstekelijk.
Lees ook
Buro: IG
