Tijdens het International Documentary Film Festival, dat nog t/m 1 december in Amsterdam plaatsvindt, is Prison for Profit in première gegaan. Deze Nederlandse documentaire stelt de misstanden in een Zuid-Afrikaanse gevangenis aan de kaak.
De gevangenis wordt gerund door de omstreden multinational G4S. De film laat zien wat er kan gebeuren als de overheid de controle uit handen geeft.
Mangaung Maximum Security Prison in Bloemfontein, die onderdak biedt aan 3000 gedetineerden, had een modelgevangenis moeten worden, met de beste voorzieningen in het land. Maar in de praktijk komt er van alle mooie beloften, die de Zuid-Afrikaanse overheid in 2002 deden besluiten om het beheer van deze gevangenis uit te besteden aan de internationale beveiligingsfirma G4S, weinig terecht.
Gelekte video-opnames
De documentaire Prison for Profit is gebaseerd op onderzoek van de Zuid-Afrikaanse journaliste Ruth Hopkins, die al sinds 2013 aandacht vraagt voor de misstanden in de Mangaung-gevangenis. Ze publiceerde haar bevindingen onder meer in de Mail & Guardian (Zuid-Afrika) en The Guardian (Groot-Brittannië). Ook de BBC pikte het verhaal op.
De documentaire maakt gebruik van video-opnames die uit de gevangenis gesmokkeld zijn. Ook komen ex-gedetineerden en bewaarders aan het woord.
Stroomstoten en inspuitingen
G4S houdt al jaren vol dat alles wat er in Mangaung gebeurt, geheel volgens de regels is. Maar in de documentaire zien we dat de bewaarders zich gewapend met elektrische schilden tussen de gedetineerden begeven. We horen dat gedetineerden het uitgillen van de pijn. Vaak worden ze eerst met water overgoten, zodat de stroomstoten nog meer effect hebben. Een ex-gedetineerde vertelt dat het schild doelbewust op zijn penis gelegd werd. Even later beweert hij dat zijn testikels door het elektrische schild weg geschroeid zijn.
............
“Herhaaldelijk toont de film beelden van een betonnen vloer, bedekt met bloedspatten. Er vinden regelmatig steekpartijen plaats. Een scherp gemaakt poot van een plastic tuinstoel, een scherf van een afgebroken wc-pot…”
............
Volgens Hopkins – en in de documentaire lijken we dit ook te zien – worden opstandige gedetineerden in Mangaung plat gespoten met antipsychotische drugs. Dergelijke zware medicijnen, die bijvoorbeeld geheugenverlies en spierstijfheid tot gevolg kunnen hebben, mogen slechts gebruikt worden bij ernstig zieke patiënten, onder toezicht van meerdere artsen en met toestemming van de patiënt of zijn familie. Maar in Manguang worden deze injecties gebruikt om de roerige massa onder bedwang te houden.
Het is geen wonder dat sommige gevangenen voor het leven getekend zijn door de martelingen die ze in de gevangenis ondergaan hebben. Ze waren gezond van lijf en leden toen ze de gevangenis in gingen, maar kwamen fysiek en mentaal gebroken naar buiten. Hoewel ze hun straf uitgezeten hebben, zullen ze nooit meer in staat zijn een normaal bestaan voor zichzelf op te bouwen buiten de gevangenismuren.
Het trauma van de bewaarders
Ook de bewakers hebben het zwaar. Ze werken in de gevangenis om de kost te verdienen voor hun gezin. Maar zijn ze zich er constant van bewust dat er maar íets hoeft te gebeuren om de stemming te laten omslaan. Elke dag kan hun laatste zijn. Daarbij zijn ze getraumatiseerd door het geweld dat ze om zich heen zien, en de gruwelijk wreedheden waar zij zelf bij betrokken zijn. Wie een opdracht weigert, verliest zijn baan.
Herhaaldelijk toont de film beelden van een betonnen vloer, bedekt met bloedspatten. Er vinden regelmatig steekpartijen plaats. Een scherp gemaakt poot van een plastic tuinstoel, een scherf van een afgebroken wc-pot… Alles kan in de gevangenis als wapen dienen. De meeste gedetineerden zijn lid van een bende, zoals de 26’s of de 28’s. Vaak is het geweld van de gevangenen dus op elkaar gericht.
............
“We horen dat gedetineerden het uitgillen van de pijn. Vaak worden ze eerst met water overgoten, zodat de stroomstoten nog meer effect hebben.”
............
Maar andere keren moeten de bewaarders het ontgelden. Volgens bewaarder Shakes zouden veel incidenten voorkomen kunnen worden als het management de veiligheidsregels beter in acht zou nemen. Zo’n keramische wc-pot kan namelijk makkelijk vervangen worden door een stalen pot, die niet breekbaar is. Dat zou veiliger zijn, zowel voor de gedetineerden als de bewakers.
De reden waarom dit niet gebeurt, is dat een stalen wc-pot duurder is van een van keramiek. G4S is een commercieel bedrijf. Alles draait om winst. Vandaar dat er ook zo min mogelijk bewaarders op een groep gedetineerden gezet worden.
In de documentaire wordt een verhouding van een bewaarder op 60 gedetineerden genoemd. Door de hoge werkdruk kunnen de bewakers slechts een minimum aan zorg bieden, wat de moraal onder de gedetineerden natuurlijk niet ten goede komt. De bewaarders kunnen niets anders doen om excessief geweld te gebruiken om het overwicht te behouden en een incident zo snel mogelijk te beëindigen.
Gedetineerden als handelswaar
Mangaung was in 2002 de eerste particuliere gevangenis in Zuid-Afrika. De overheid betaalt G4S per gevangene; de gevangene is een “commercial entity” geworden.
De documentaire doet méér dan de misstanden in de Mangaung-gevangenis laten zien. Prison for Profit wijst op de risico’s als de overheid een van zijn eigen taken uit handen geeft aan een commercieel bedrijf. Want een door de overheid geleide gevangenis staat onder streng toezicht. Maar vanaf het moment dat een gevangenis een particuliere onderneming wordt, vallen die controlemechanismen weg.
David tegen Goliath
Aan het einde van de documentaire verschijnt er een disclaimer in beeld: G4S ontkent alle aantijgingen.
De filmmakers – Ilse en Femke van Velzen en Ruth Hopkins – nemen met hun film een flink risico. G4S is een grote speler, met meer dan 610.000 werknemers wereldwijd een van de grootste particuliere werkgevers ter wereld.
............
“Het is geen wonder dat sommige gevangenen voor het leven getekend zijn door de martelingen die ze in de gevangenis ondergaan hebben. Ze waren gezond van lijf en leden toen ze de gevangenis in gingen, maar kwamen fysiek en mentaal gebroken naar buiten.”
............
Het bedrijf ligt internationaal echter meer en meer onder vuur. De misstanden in de Mangaung-gevangenis staan niet op zichzelf. Zo bleek er in een G4S-gevangenis in Engeland een levendige handel in drugs te bestaan. Het bedrijf kreeg zware kritiek op de zwakke beveiliging bij de Olympische Spelen in Londen in 2012. Ook is er veel verontwaardiging over G4S-detentiecentra voor Palestijnse politieke gevangenen, waar ook kinderen vastgehouden worden, en de uitbuiting van arbeidsmigranten in Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten.
Prison for Profit komt in maart 2020 in Nederland in de bioscoop. Het is ook de bedoeling dat de film naar Zuid-Afrika gaat, maar het is nog niet bekend wanneer dit zal zijn. Ná IDFA begint de film aan een tournee langs filmfestivals elders in de wereld.
Overal waar ze komen, leggen de makers contact met plaatselijke journalisten, activisten en vakbonden. Zo hopen ze steun te krijgen voor hun strijd om de omstandigheden van de gedetineerden in Mangaung te verbeteren. Ze hebben hun hoop vooral gevestigd op de internationale gemeenschap. De verwachting is dat de Zuid-Afrikaanse bevolking – en dus ook de politici – gezien de hoge misdaadcijfers in het land minder geneigd zal zijn om het op te nemen voor de gedetineerden.
Lees ook
Buro: IG
