Ena Jansen aan het woord
Ze heeft ze persoonlijk uit Zuid-Afrika meegenomen naar Nederland. Op donderdag 13 juli 2023 overhandigde Ena Jansen, emeritus-hoogleraar Zuid-Afrikaanse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam, tijdens een intieme bijeenkomst in het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam twee onderscheidingen van de Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns onderscheidingen aan theoloog Johann Beukes en bibliothecaris Corine de Maijer.
De laureaten
“Oxford aan de Amstel”
Aan het begin van de verrichtingen wijst Jansen op de nauwe banden tussen de Akademie en het Zuid-Afrikahuis. Toen de Akademie in 1909 opgericht werd, was de Nederlandse letterkundige Gerrit Besselaar een van de stichtersleden. Diezelfde Besselaar werd in 1933 de eerste bekleder van de leerstoel Zuid-Afrikaanse Taal- en Letterkunde aan de Gemeentelijke Universiteit (later: Universiteit van Amsterdam). De leerstoel was opgericht door de Stichting ZASM, een van de voormalige “bewoners” van het huis aan de Keizersgracht 141.
In 1938 werd Besselaar als leerstoelhouder opgevolgd door Elizabeth Conradie, ook lid van de Akademie en deel van de redactie van het tijdschrift van de Akademie, Tydskrif vir Wetenskap en Kuns. Een portret van Conradie hing jarenlang in de bibliotheek van het Zuid-Afrikahuis. Tydskrif vir Wetenskap en Kuns was de voorloper van het huidige tijdschrift van de Akademie, Tydskrif vir Geesteswetenskappe (TGW). In 2014 publiceerde Ena Jansen in TGW een artikel over de geschiedenis van de leerstoel en de contacten tussen de Akademie en Amsterdam, getiteld “Oxford aan die Amstel”.
Jacques van der Elstprys voor Johann Beukes
Johann Beukes luistert naar de laudatio van de Jacques van der Elst-prys
De eerst laureaat, prof. dr. Johann Beukes, is winnaar van de Jacques van der Elstprys 2023. De Van der Elstprys wordt jaarlijks toegekend aan het beste artikel uit TGW van dat jaar. Beukes kreeg de onderscheiding voor niet slechts een, maar twee artikelen die in TGW zijn verschenen: “Hendrik van Harclay (ca.1270–1317) se kritiese Skotisme, afgelei uit sy Quaestiones Ordinaire (1312–1317)” en “Sintuigmetaforiek in die Summa Aurea (ca.1220) van Willem van Auxerre (ca.1140–1231)”. Beide zijn volgens de jury “indrukwekkend, getuig van ongeëwenaarde kreatiwiteit en is ‘absolute fyn akademiese werk, skitterend geskryf en diepsinnig gewy aan wesenlik filosofiese aangeleenthede’”, vat Jansen het juryrapport samen. In het bijzonder wordt de auteur geprezen om de waarde die hij toevoegt aan het Afrikaans als wetenschapstaal voor zijn vakgebied.
Ena Jansen leest de laudatio voor Johann Beukes voor
Johann Beukes reageerde, onvoorbereid en uit het hoofd, met een indrukwekkend dankwoord. Beukes promoveerde zowel in de filosofie (Universiteit van Johannesburg) als in de theologie (Universiteit van Pretoria), en is als bijzonder hoogleraar Middeleeuwse filosofie verbonden aan de Universiteit van die Vrystaat. Sinds 2019 woont hij in Nederland. Omdat er in Zuid-Afrika weinig onderzoekers zijn die zich bezighouden met de middeleeuwen en hij het liefst in het Afrikaans (in plaats van het Engels) werkt, is het contact met zijn Nederlandse en Belgische vakgenoten voor Beukes al bijna dertig jaar van onschatbare waarde. Daarom wil hij bij deze gelegenheid allereerst zijn collega’s van de Rijksuniversiteit Groningen, de Universiteit Leiden, de Radboud Universiteit in Nijmegen en de KU Leuven bedanken. Ook bedankt hij de Lage Landen in het algemeen, waar hij met zoveel warmte en welwillendheid ontvangen is. “Ik ben van plan om in te burgeren en hier de rest van mijn leven te blijven”, verklaart Beukes. “Nederland zal altijd mijn tweede land blijven en het Nederlands, ver boven het Engels, mijn tweede taal.”
Johann Beukes spreekt een paar woorden van dank
Vervolgens bedankt Beukes de SA Akademie, de redactie van TGW en vooral de anonieme peer reviewers die zijn artikelen beoordeeld hebben. “Deze mensen doen hun werk in stilte, zonder op de voorgrond te treden”, zegt Beukes met oprechte verwondering.
Ook wil hij twee personen specifiek noemen: Ina Gräbe, de hoofdredacteur van TGW, en Tom McLachlan, de eindredacteur die heeft geholpen om zijn artikelen persklaar te maken. De laatste is voor Beukes zeer belangrijk geweest. “Een van de grote uitdagingen waarvoor ik me geplaatst zie, ook weer bij deze twee artikelen, is om een Afrikaans vakjargon over de middeleeuwen te ontwikkelen dat niet direct uit het Nederlands komt, maar dat wel het Germaanse karakter van het Afrikaans als taal in bescherming neemt”, vertelt hij. “Het Nederlands is coulanter ten aanzien van het Engels en latinismen dan het Afrikaans. Bij mijn manuscripten moet de eindredacteur ervoor waken dat ik de Latijnse begrippen niet klakkeloos ver-Afrikaans, maar dat ik creatief te werk ga in deze prachtige jonge taal, die wordt gevoed door het Nederlands maar die ook getogen is in Zuid-Afrika.”
Johan Beukes op de stoep van het Zuid-Afrikahuis
Tot slot bedankt Beukes zijn departementshoofd, Johann Rossouw, en zijn collega’s van de Universiteit van die Vrystaat.
Erepenning voor Corine de Maijer
Corine de Maijer weer even terug op de stoep van het Zuid-Afrikahuis
Voor Corine de Maijer betekent de huldiging een terugkeer naar vertrouwd terrein: het huis waar zij twintig jaar lang (1999-2019) bibliothecaris en informatiedeskundige was. De bijeenkomst heeft dan ook wel een beetje het karakter van een reünie, waar vooral oud-collega’s en -vrijwilligers op af gekomen zijn. De Maijers’ voordracht was een initiatief van Ena Jansen, gesecondeerd door Hein Viljoen.
Ena Jansen leest de laudatio voor Corine de Maijer
Jansen wijst erop dat het jubileumjaar van het Zuid-Afrikahuis, dat in 2023 honderd jaar aan Keizersgracht gevestigd is, een goede aanleiding was om een medewerker van het Huis die jarenlang achter de schermen werkzaam is geweest, nu eens in het zonnetje te zetten.
Jansen prijst De Maijer om haar kennis van alle boeken en archieven die in het Zuid-Afrikahuis te vinden zijn. Doordat ze collectie door en door kende, kon ze talloze Zuid-Afrikaanse, Nederlandse en Belgische onderzoekers, studenten en docenten van dienst zijn. De Maijer was ook de initiatiefnemer van de maandelijkse leeskring, de taallessen en talloze literaire avonden. Hoewel De Maijer het Huis in 2019 heeft verlaten, worden deze activiteiten nog steeds voortgezet.
Corine de Maijer
Zeer belangrijk was De Maijer volgens Jansen ook voor de ontsluiting – in latere jaren steeds meer digitaal – van de bronnen van het Zuid-Afrikahuis. Door aansluiting te zoeken bij lokale, nationale en internationale netwerken wist zij de bibliotheek uit zijn isolement te halen en het bereik en het belang ervan te vergroten. Onder De Maijers beheer groeide de collectie uit tot zo’n 55.000 titels. Jansen hecht eraan te benadrukken dat, hoewel voor de Akademie vooral het Afrikaans belangrijk is, De Maijer er ook voor gezorgd heeft dat het Zuid-Afrikahuis niet alleen een bolwerk voor het Afrikaans zou zijn, maar dat het Afrikaans juist in een meertalige context aangeboden werd. De Maijers ijver, organisatietalent en bereidheid om fysiek met stapels boeken de trappen van het huis op en af te draven en zware koffers met boeken over de keien van de Keizersgracht te slepen, zijn volgens Jansen ongeëvenaard. Ook slaagde ze erin een enthousiaste kring van vrijwilligers om zich heen te verzamelen.
Ena Jansen overhandigt Corine de Maijer de erepenning van de SA Akademie
“Ze heeft in deze twee decaden uitstekend werk verricht om de Zuid-Afrikaanse letterkunde, en specifiek de Afrikaanse taal- en letterkunde, in Nederland en België en in Europa in het algemeen te bevorder”, vindt Jansen dan ook.
In haar dankwoord betrekt de altijd bescheiden De Maijer al haar oude collega’s én het huidige Zuid-Afrikahuispersoneel in de lofprijzingen. Maar typerend is vooral de zin waarmee ze haar korte toespraak begint: ”Voor twintig jaar doen wat je leuk vindt?! Te veel eer!”
- Foto’s: Elize Zorgman
Lees ook:
“Geef mij maar boeken en het komt goed”: Interview met Corine de Maijer door Ingrid Glorie
Tien tannies rond een theepot en de toekomst van het Zuid-Afrikahuis
Titels van Elisabeth Eybers (1915-2007) se boekery aanlyn beskikbaar
Vruchtbare bodem voor een "volksplanting": Dietse beschavingsretoriek van Gerrit Besselaar