Presentatie handgeschreven lockdown-editie Max Havelaar: Het lef en de moed om het anders te doen

  • 0
Presentatie handgeschreven lockdown-editie Max Havelaar
Het lef en de moed om het anders te doen

Wat hebben Thom de Graaf, Arnon Grunberg, Prinses Laurentien, Herman Pleij, Freek de Jonge, Marc van Oostendorp, Mieke van der Weij, Gijs Schreuders, Diewertje Blok, Dick Matena, Job Cohen, Jean-Marc van Tol, Lale Gül, Joyce Roodnat, Ernst van der Kwast, Gerard Spong, Frank Vermeulen, Kees 't Hart, Hans Vuijk, Mirjam van Praag, Onno Blom, Marita Mathijsen, Adriaan van Dis, Sijbolt Noorda, Tijs Goldschmidt en Winnie Sorgdrager met elkaar gemeen?

Ze hebben allemaal een stukje van de Max Havelaar overgeschreven. Het voelt misschien als strafwerk, maar in het monnikenwerk dat volgens sommigen een maand zou duren als je het zelf overschrijft, zit ook een groot meditatief gehalte in. Net als dat iedereen die iets uit dit prachtige werk overschrijft, weer nieuwe dingen haalt uit het fragment. Een monsterklus, maar ook een project dat magisch is.

Meer dan 170 kopiisten

Meer dan 170 mensen hebben meegewerkt aan het gigantische project. Neerlandici voor wie de Max Havelaar vaak een reden is om Nederlands te gaan studeren, maar ook schrijvers, tekenaars, dichters, cabaretiers, politici, een huisvrouw en scholieren doopten hun pen in de inkt om een handgeschreven bladzijde uit het meesterwerk van Multatuli over te schrijven.

In juni 2020 toen de wereld voor de eerste keer op slot zat, gevangen door de corona, kwam het idee om het meesterwerk van Multatuli over te schrijven. Op 2 maart 2020 was het precies 200 jaar geleden dat de schepper van Multatuli en de Max Havelaar, Eduard Douwes Dekker geboren werd in Amsterdam. Alle festiviteiten lagen stil doordat het openbare leven in Nederland en de rest van de wereld compleet stillag door Covid-19.

Positief getest

De deadline lag voor september 2020. In september zouden alle losse pagina's worden gebonden in 3 delen, met een apart deel voor het commentaar. Het tekende ook zo'n beetje in Nederland de eerste versoepelingen. Toen alles klaar was, bleek het onmogelijk een presentatie te plannen. Er waren weer verscherpingen.

Eindelijk meer dan 2 jaar na de laatste lockdown is het dan toch zover: de presentatie van de handgeschreven lockdown-editie in 3 delen. In het auditorium van de Vrije Universiteit Amsterdam is op maandag 4 april 2022 de overhandiging van dit bijzondere handschrift door Prinses Laurentien van Oranje aan 4 prominente gasten die zij hiervoor uitgekozen heeft. Het is wel pijnlijk dat uitgerekend één van de twee initiatiefnemers, conservator handschriften Willemien van Dijk positief getest is op corona en de presentatie daarom niet kan bijwonen.

Revue-achtig programma

Voorzitter van het College van Bestuur van de Vrije Universiteit, Mirjam van Praag opent het zoals zij het noemt 'revue-achtige programma'. Ook zij heeft meegeschreven. 'Wanneer schrijf je nog de tekst van iemand anders over? Het was voor mij een onverwacht mooie ervaring. Opeens komt de schrijver tot leven.'

Multatuli-hoogleraar Jacqueline Bel introduceert de handgeschreven lockdown-editie van de Max Havelaar (Foto: Hendrik-Jan de Wit)

Het overschrijven van de Max Havelaar. Riekt het niet naar strafwerk, vraagt initiatiefnemer en Multatuli-hoogleraar Jacqueline Bel zich af. Het hoofddoel van het project dat ze samen met conservator handschriften, Willemien van Dijk begon in de eerste lockdown, was: ik wil gelezen worden. De Max Havelaar is een meesterwerk dat veel mensen geïnspireerd heeft en nog altijd inspireert.

Eerbetoon

De handgeschreven Max Havelaar is een eerbetoon aan dit meesterwerk en de schrijver. Daarnaast geeft het aandacht voor literatuur in een tijd van ontlezing. Ook laat het boek zien dat de studie Nederlands aan de Vrije Universiteit leeft, zeker na de kritiek van het opheffen van de bacheloropleiding in 2019. Het aantal studenten groeit en vanuit Jacqueline Bels rol als hoogleraar in de Multatuli leerstoel is de keus voor de Max Havelaar snel gemaakt.

Het is een indrukwekkend boek geworden waarbij sommige overschrijvers hun handschrift hebben verluchtigd met commentaar of een tekening. Er is veel aandacht voor koffie, er wordt een link gelegd met de Black Lives Matter-beweging en de ervaring van het schrijven met de hand.

Common Book

Voor Jacqueline Bel is deze handgeschreven editie van de Max Havelaar een inleiding op veel meer. Daarnaast is er al een serie lunchlezingen over Imaginaire Sjaalman Papers. Er is een ‘doorlopende Max Havelaar leerlijn’ in ontwikkeling en Jacqueline Bel ziet het als haar missie om de Max Havelaar als 'Common Book' op de Vrije Universiteit te promoten. 'Iedereen op de VU leest dit boek en we bespreken het met elkaar.'

Klokkenluider

Dat de Max Havelaar leeft op de VU laat studente Nadia Nadnoersan wel horen met haar prachtige lied over hem. Ze begeleidt zichzelf op de gitaar en in het lied met een uitgesproken refrein, benadrukt ze de actualiteit van Multatuli's meesterwerk:

Havelaar luidde de klok,
zag onrecht en misbruik en stond er tegen op.
Wat moeten mensen als een witte man ze niet redt.
Max Havelaar blijft relevant,
want de wereld wordt niet beter van schreeuwers langs de kant.

Nadia Nadnoersan (Foto: Hendrik-Jan de Wit)

Een groot aantal schrijvers en artiesten hebben meegewerkt aan de handgeschreven Max Havelaar. Elsbeth Etty wijst op de kosmopoliet die het personage Max Havelaar is. 'Hoofdpersoon Max Havelaar is de tegenpool van Droogstoppel: geen nationalist, maar kosmopoliet, geen seksist maar feminist, geen hypocriete christen die zich op grond van de Bijbel gerechtigd voelt mensenrechten te schenden, maar een vrijdenker.' Ze benadrukt de essentie van 'institutioneel racisme' dat nog altijd heerst en met kracht bestreden moet worden.

Magisch

Klinisch Neuropsychologe Margriet Sitskoorn vertelt wat lezen en schrijven met de hersenen doet. Het is een wonderlijke combinatie die verbindingen legt met andere hersencellen en nieuwe hersencellen aanmaakt. Een feest voor de geest. 'Het is bijna niet te vatten. Lezen en schrijven zijn magisch.'

Freek de Jonge voelt zich als een 'vis in een aquarium' binnen deze revue van gedachten over de Max Havelaar. Hij heeft als kunstenaar meer ruimte nodig, maar probeert het toch. Terwijl zijn laptop een update van een nieuwe versie van het besturingsprogramma draait, probeert hij zijn commentaar te schrijven. Hij denkt terug aan Juf Kuiper die hem leerde schrijven: 'Met de hand. Het was een gedoe met een inktpotje en een inktlap en veel vlekken, nu heb ik een fijnschrijver die zonder indopen maar voort schrijft. Mijn vel is vol.'

Studenten

De discussie van Elsbeth Etty over de actualiteit van de Max Havelaar met 4 studenten is erg kort. Binnen het tijdsbestek van 10 minuten is weinig ruimte voor diepgang. Wat wel blijkt is dat de studenten vaak al tijdens de middelbare school kennismaken met dit meesterwerk.

'Voor mij laat de Max Havelaar zien dat je meer bereikt met een roman en minder met polarisatie', vindt een studente. Een ander wijst op de Max Havelaar 'als meetlat voor jong talent en de kunst om jezelf te verstoppen in een figuur als Droogstoppel.' Maar om het boek enkel te typeren als een klokkenluidersroman, zou het boek tekort doen. De vergelijking met Poetin nu en in het onrecht in de kolonie gaat ook mank, vindt een student. 'De Max Havelaar stelt gewelddadigheid van de onderwerping aan de kaak, niet van de onderwerping zelf.'

Elsbeth Etty in gesprek met VU-studenten over de betekenis van Multatuli’s Max Havelaar (Foto: Elize Zorgman)

Muzikale woorden

Het muzikaal intermezzo van zangeres Monica Akihary en begeleider Niels Brouwer op de gitaar is een prachtig verstild moment tussen alle woorden. De taal waarin Monica Akihary zingt is de taal van de Molukken, het Haruku. De woorden zijn misschien niet te verstaan, de muzikale taal komt zeker binnen. Zeker het 2e lied dat ze zingt, beklijft in verstilling en ingetogenheid.

Herman Pleij zegt dat hij aanvankelijk moeite had aan het idee van het 'overschrijven'. Toch weet hij de weerstand te overwinnen en schrijft zijn fragment over. Het valt hem bij het overschrijven op dat op de pagina 3 keer 'eenigszins' gebezigd wordt: 'Nu zijn er bekwame eindredacteuren die daarop wijzen in de kopij, met de vraag: retorisch effect of onbedoeld? Maar keek iemand op dat niveau ook al in Multatuli's tijd naar het ingeleverde werk?'

Stirnchen

In een korte film van Erik van Zuylen laat Joyce Roodnat haar liefde voor het Duitstalige gedicht in de Max Havelaar zien. Ze staat op het strand bij Vlissingen en schrijft in het zand. Toen Joyce Roodnat een fragment mocht kiezen uit de Max Havelaar om over te schrijven, koos ze onmiddellijk voor dit gedicht vanwege het woordje 'Stirnchen'. 'Stirnchen is de essentie. Dank je wel Multatuli.'

Vrije Schrijver (Writer in Residence) dit jaar aan de Vrije Universiteit, Spoken Word artiest Babs Gons herkent het strand van Vlissingen. 'Volgens mij liep ik daar toen jullie daar aan het filmen was', zegt ze. Ze leest het indringende gedicht voor in het verhaal van Saïdjah en Adinda: 'Ik weet niet waar ik sterven zal'. Zo luisterend hoor je dat de tekst van Multatuli goed als 'spoken word' door kan gaan.

Dwarszitter en dwarsdenker

Lale Gül geniet bekendheid van haar vorig jaar bij uitgeverij Prometheus verschenen roman Ik ga leven. De studente Nederlands aan de VU heeft zich voor haar roman laten inspireren door het werk van Multatuli: 'Multatuli is niet alleen een dwarszitter, hij is ook een dwarsdenker'.  Ze wijst op zijn belang voor het vrouwenkiesrecht en andere maatschappelijke problemen die hij aankaartte. Vooral de uitspraak van Multatuli in zijn Ideën spreekt Lale Gül aan: 'Van de maan af gezien, zijn we allen even groot.' Het geeft haar kracht en inspiratie voor haar literaire werk.

Het hoogtepunt van de presentatie van de handgeschreven Max Havelaar is wel de overhandiging van Prinses Laurentien aan vier mensen die zij hier speciaal heeft uitgenodigd. Rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid, de dingen waar Multatuli voor streed, zijn nog altijd actueel.

Snappen wat je niet snapt

Het is dan vanuit het perspectief van de blanke moeilijk om het te snappen. 'Ik weet niet hoe het is om niet rechtvaardig en ongelijkwaardig te worden behandeld. Dat kun je alleen realiseren door om te leren van mensen die dat wel snappen. Ik hoop dat er meer mensen zullen opstaan en zeggen: we doen wel of we het snappen, maar we snappen het niet. Dat is volgens mij waar over gaat: dat je gaat snappen wat je niet snapt.'

Taalambassadeur Dick Voogd weet hoe het is om laaggeletterd te zijn. Hij overwon zijn situatie en ging op 47-jarige leeftijd weer naar school. Nu geniet hij elk moment van de dag dat hij kan lezen en schrijft gedichten.

Kindertoeslagaffaire

Hetzelfde geldt voor de 3 vrouwen die Prinses Laurentien heeft uitgenodigd. Allen hebben geleden onder de kindertoeslagenaffaire, maar volgens de prinses zijn het heldinnen. Ze ondervinden nog elke dag hinder van deze zwarte bladzijde uit de hedendaagse Nederlandse politiek. Faith Bruyning: 'We zijn geen slachtoffers, we willen worden erkend. Wij weten wat er moet gebeuren, waarom weet je het zelf dan beter.' Ze vecht nu iedere dag voor de erkenning, net als Lia Pen: 'Ik wil gewoon weer Lia zijn, niet een slachtoffer of een zielige ouder.'

Zara Mohammed voelt hetzelfde als Multatuli schrijft 'Ik wil gelezen worden'. 'Ik wil gehoord worden. We zijn allemaal gelijkwaardig en moeten samen en met elkaar leren.' Voor Faith geeft de Max Havelaar hoop. 'Er is nog hoop voor de wereld. Mensen als Multatuli die opstaan met moed en lef om het anders te willen.' Ze doet ook die oproep aan het publiek: 'Kijk eens anders naar de routine waarmee je je werk doet. En vind het lef en de moed om het anders te gaan doen. Dat hebben we nodig in de wereld.'

Gesprek van Laurentien met de mensen aan wie ze de exemplaren van de Lockdown-editie van de Max Havelaar overhandigt. Van links: Faith Bruyning, Dick Voogd, Prinses Laurentien van Oranje, Zara Mohammed en Lia Pen (Foto: Hendrik-Jan de Wit)

Filmpjes over Multatuli Lockdown Project

Rondom het project is heel veel aanvullend beelmateriaal te vinden over de handgeschreven Max Havelaar.

Max Havelaar Lockdown project - Deel 1:

Max Havelaar Lockdown project - Deel 2:

Max Havelaar Lockdown project - Deel 3:

Max Havelaar Lockdown project - Deel 4:

Buro: MvH
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top