...........

“Bij de eerste lezing schoten ongeloof, verwondering en vreugde door me heen, omdat ik de taal zó mooi vond.”

...........

Op 17 maart is in zijn huis in Amsterdam theatermaker Felix Strategier overleden. Op de website van Theatergroep Flint wordt hij herdacht als “vrijbuiter, zanger, muzikant, artiest”.

Strategier maakte voorstellingen rond het werk van zijn favoriete dichters, onder wie ook de Afrikaanse dichteressen Ingrid Jonker en Antjie Krog. Daarnaast was hij oprichter van het Amsterdamse theater De Roode Bioscoop, een podium waar Afrikaanse artiesten altijd welkom waren.

Felix Strategier (rechts) met Wolter Wierbos (links) en Ernst Glerum (midden). (Foto: Daphne de Vries)

In 2016 interviewde ik Strategier voor Maandblad Zuid-Afrika over de nieuwe voorstelling waarmee hij dat jaar op tournee zou gaan, Sal Ek Altyd Wit Wees, gebaseerd op de poëzie van Antjie Krog. Strategier maakt toen al zo’n twintig jaar voorstellingen rond het werk van door hem bewonderde dichters, zoals Nescio, Van Ostaijen, Slauerhoff, Hugo Claus en Herman de Coninck.

In die reeks paste ook zijn programma Korreltjie Korreltjie Sand uit 2006, met verwerkingen van de poëzie van Ingrid Jonker. Voor Sal Ek Altyd Wit Wees had zanger, acteur en accordeonist Strategier de krachten gebundeld met twee internationaal vermaarde jazzmuzikanten, trombonist Wolter Wierbos en componist, pianist en bassist Ernst Glerum, en videokunstenaar Martijn Grootendorst. 

Leslie Javan en Felix Strategier (Foto: Carina Claassens)

Gezeten op een bankje in de zonovergoten tuin van het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam praatte Strategier gepassioneerd over zijn liefde voor de Afrikaanse taal en de Afrikaanse poëzie. Die liefde ging terug tot het moment, toen zo’n dertig jaar geleden, dat hij, struinend langs de kramen van de tweedehands-boekenmarkt op het Spui, voor het eerst een dichtbundel van Elisabeth Eybers in handen kreeg.

“Bij de eerste lezing schoten ongeloof, verwondering en vreugde door me heen, omdat ik de taal zó mooi vond”, vertelde hij. “Ik begreep er nog niet zo veel van – dat heb je met poëzie natuurlijk wel vaker, en dat móet ook – maar de taal heeft me toen bij mijn nekvel gegrepen en me nooit meer losgelaten.”

...........

 “Om vir altyd wit te wees is natuurlijk het dilemma van alle mensen die afstammen van Europese kolonisten, niet alleen in Zuid-Afrika, maar ook in al die andere voormalige koloniën. Iets soortgelijks ervaren wij in Nederland nu ook een beetje, maar dan anders.”

...........

De poëzie van Ingrid Jonker, die hij een paar jaar later ontdekte, trof hem als een mokerslag, “zo mooi als dat is”. Ook Jonkers politieke engagement fascineerde hem. Samen met cellist Ernst Reijseger en saxofonist Sean Bergin, Zuid-Afrikaan van geboorte, maakte hij een voorstelling waarin hij vooral de “ziel” van Jonkers poëzie probeerde recht te doen.

Zonder dat Strategier het van tevoren had beseft, viel de Jonker-voorstelling van Theatergroep Flint middenin de hype rond Jonker die was ontstaan na de publicatie van Ik herhaal je, de door Gerrit Komrij samengestelde en vertaalde bloemlezing uit Jonkers werk uit 2000, en na de aangrijpende tv-documentaire Korreltjie niks is my dood uit 2001. In Nederland trok de voorstelling dan ook volle zalen.

Strategier, Reijseger en Bergin brachten de voorstelling ook naar het Woordfees in Stellenbosch. Daar waren de reacties echter maar lauw. Strategier merkte dat het Zuid-Afrikaanse publiek meer geïnteresseerd was in hun vertolkingen van Nederlandstalige poëzie. “Dus pasten we het programma aan en brachten we ook gedichten van Achterberg, Van Ostaijen en Hugo Claus ten gehore. En toen ging hún hart open! Wat ík ervaar bij het Afrikaans, dat hebben Zuid-Afrikanen bij het horen van Hugo Claus.”

Met Antjie Krog op het toneel

Toen we elkaar spraken, was Strategier bezig met de repetities voor de voorstelling met gedichten van Antjie Krog. Telkens als hij wilde uitleggen waarom Krogs poëzie hem zo aansprak, greep hij naar één van de vele boeken die hij overal met zich meedroeg en begon hij spontaan te declameren, om te laten hóren wat deze poëzie voor hem zo onontkoombaar maakte.

“Ik denk dat Krog verwoordt wat je voelt als je blank bent in een overwegend zwart land als Zuid-Afrika”, zei hij voorzichtig. “Om vir altyd wit te wees is natuurlijk het dilemma van alle mensen die afstammen van Europese kolonisten, niet alleen in Zuid-Afrika, maar ook in al die andere voormalige koloniën. Iets soortgelijks ervaren wij in Nederland nu ook een beetje, maar dan anders.”

Repetisies met Antjie Krog is by Zuid-Afrikahuis. (Foto: Carina Claassens)

Strategier werd ook geraakt door de kracht van Krogs formuleringen. “Alles is op het scherpst van de snede”, zei hij.

Tijdens het Festival voor het Afrikaans, dat in 2016 gehouden werd onder de noemer “AKA” (Afrikaanse Kultuurfees Amsterdam), vond er een uniek gezamenlijk optreden plaats van Felix Strategier en zijn muzikanten met Antjie Krog en de Zuid-Afrikaanse gitaarvirtuoos Leslie Javan.

De Roode Bioscoop

In Strategiers theater, De Roode Bioscoop aan het Haarlemmerplein, waren Afrikaanse artiesten altijd welkom. In 2016 was het theater tot de laatste stoel toe bezet voor een optreden van Breyten Breytenbach, Laurinda Homeyr en Schalk Joubert. Ook zanger Jannie du Toit is er een graag geziene gast.

“Felix se liefde vir Afrikaans was baie duidelik en hy het dit uitgeleef”, schrijft Jannie du Toit vanuit Johannesburg. “Ek het ’n keer ’n koffietjie by hom geniet, maar ongelukkig kon ek nie ’n lewendige vertoning van een van sy Ingrid Jonker-programme meemaak nie. Saam met my groep het ek in 2017 ’n heerlike aanbieding van Bonjour Monsieur Brel by De Roode Bioscoop gehad, maar Felix kon toe reeds nie daar wees nie. Ons dink aan julle, sy persoonlike vriende en familie en aan almal wat deur soveel jare vreugdes in die teater gehad het. Ons salueer Felix en sy werk – onder andere vir ons taal.”

Op ons bankje in de zon in 2016 vertelde Strategier me over een van zijn dromen voor de toekomst: Afrikaans festival in De Roode Bioscoop, met poëzie en muziek. “Een week lang. Kleinschalig. Maar een festival waar kwaliteit en intimiteit voorop staan.”