“Mijn dochter, ik ga je een wereld voorstellen waar kennis het hoogste goed was”, schrijft Vamba Sherif in Ongekende liefde. In deze autobiografische vertelling laat Sherif de lezer kennismaken met de verfijnde beschaving van zijn geboorteland, Liberia. Maar hij vertelt ook hoe het voelt als je je vertrouwde bestaan moet achterlaten om elders een nieuw leven op te bouwen.

Schrijver Vamba Sherif werd in 1972 geboren in Liberia. Als tiener verhuisde hij naar Koeweit, waar zijn broer aan de universiteit werkte. Toen in 1990 de Eerste Golfoorlog uitbrak, vluchtte hij naar Jordanië. Terugkeren naar Liberia was op dat moment niet mogelijk, omdat daar in 1989 na de staatsgreep door Charles Taylor een bloedige burgeroorlog was ontstaan. Uiteindelijk belandde hij in een asielzoekerscentrum (AZC) in Nederland. Daar begon hij te schrijven, eerst in het Engels, maar later ook in het Nederlands. Ongekende liefde is zijn zesde boek.

Inmiddels is Sherif getrouwd met een Nederlandse vrouw. Samen hebben ze drie kinderen. Ongekende liefde is opgedragen aan Bendu, Sherifs dochter die, volgens de traditie van zijn land van herkomst, de naam van haar grootmoeder heeft gekregen. Daarom spreekt de schrijver haar regelmatig aan als “naamgenoot van mijn moeder”. Hij wil zijn dochter – en via haar ook de lezer – vertrouwd maken met de “waarden en wijsheden” van zijn volk en zijn land.

“Een onverzadigbare honger naar kennis”

Sherif komt uit een vooraanstaande Liberiaanse familie. De mannen uit zijn familie waren toonaangevende schrijvers, wetenschappers en geestelijken. Zijn moeder was een uiterst succesvolle zakenvrouw die haar rijkdom weggaf aan minderbedeelde familieleden. 

De achtergrond van de kleine Vamba is buitengewoon complex. Zijn vader en zijn grootvader waren belangrijke moslimleiders, zijn oma heeft joodse wortels en oma’s zuster is de stem achter een populair christelijk radioprogramma. Vamba spreekt een stuk of vijf Afrikaanse talen en daarnaast Arabisch en Engels. Hij heeft deze culturele vermenging leren omarmen als “een bron van rijkdom, een voorrecht”.

Alles wijst erop dat Vamba later in de voetsporen van zijn vader en zijn grootvader zal treden. Omdat zijn moeder vaak weg is, wordt hij opgevoed door zijn grootmoeder. Hij groeit op in een beschermde omgeving. Maar hij heeft, zal de volwassen Vamba terugkijkend aan zijn dochter opbiechten, “een onverzadigbare honger naar kennis”. Die gretigheid zal hem noodlottig worden.

In het huis waar hij met zijn grootmoeder woont, bevindt zich namelijk een afgesloten kamer waarin eeuwenoude manuscripten bewaard worden. Hierin ligt de wijsheid van zijn volk opgeslagen. Gedreven door nieuwsgierigheid glipt de jonge Vamba elke dag na school de verboden kamer binnen. Tót hij ontdekt wordt. Door zijn hoogmoed haalt hij zich de woede van de gemeenschap op de hals. Of is er meer aan de hand? In elk geval wordt Vamba omwille zijn eigen veiligheid met zijn broer mee naar Koeweit gestuurd. 

Thuishoren in een taal

Ongekende liefde is opgebouwd uit vijf delen. Deel 1 beschrijft Vamba’s jeugd in Liberia. Deel 2 gaat over zijn leven in Koeweit, dat door de Eerste Golfoorlog abrupt tot een einde komt. Deel 3 behandelt de vlucht naar Jordanië en het verblijf in een vluchtelingenkamp, en deel 4 het lange oponthoud in een AZC in Nederland. In deel 5 keert de inmiddels gesettelde Vamba terug naar Liberia om uit te vinden wat er tijdens de burgeroorlog daar met zijn moeder is gebeurd.

In het AZC moet Vamba Nederlands leren. Met zijn hoogst gecultiveerde en intellectuele achtergrond is het niet verbazend dat hij de taallessen die aangeboden worden al snel “niet uitdagend genoeg” vindt.

“Ik had meer nodig dan de jip-en-janneketaal die we daar voorgeschoteld kregen”, schrijft hij. “We waren geen kinderen meer. We hadden al meer meegemaakt in ons korte leven dan menig volwassene. Het minste dat ze ons toch konden bieden was een serieuze aanpak die recht deed aan onze ervaringen en aansloot bij onze mogelijkheden. Maar de realiteit was anders.”

Niet alleen ligt het niveau van de lessen voor hem te laag. Er zit Vamba ook nog iets anders dwars. “Je een taal toe-eigenen is meer dan alleen een spoedcursus inburgering volgen”, legt hij zijn dochter uit, “het betekent ook volledig thuishoren in die taal. En dat thuishoren in een taal bleek niet alleen afhankelijk van het leren van de grammaticale regels, maar ook van hoe het gastland dat gevoel van thuishoren bij je opriep.”

Vamba Sherif / Foto: Elize Zorgman

Pertinente vragen

In de passage die op dit citaat volgt, stelt de schrijver de vreemdelingenhaat in de Nederlandse samenleving aan de kaak. Deze xenofobie ligt opgesloten in het systeem van de asielprocedure, in persoonlijke reacties en ook in het publieke discours.

Ongekende liefde is een ode aan het Liberia en het Afrika uit zijn jeugd en aan de sterke vrouwen die Vamba Sherif gevormd hebben: zijn grootmoeder, zijn moeder, zijn vrouw en nu ook zijn dochter. Het boek vult je met ontzag voor de rijkdom van de cultuur die hij beschrijft en ook voor de verfijning en bedachtzaamheid van de geestelijke leiders ervan.

Maar het maakt de lezer ook deelgenoot van de gedachten en gevoelens van een vluchteling. Wat bezielt iemand om alles achter te laten? Hoe overleeft hij onderweg? En hoe ervaart hij de kille ontvangst in het gastland? Dat zijn pertinente vragen in een tijd waarin er wereldwijd nog steeds bijna 80 miljoen mensen op de vlucht zijn.

“Vluchten was niet laf, het was de dapperste vorm van overleven, het vergt moed en vindingrijkheid, en biedt de kans en de mogelijkheid om te dromen”, schrijft Sherif. “Vluchten maakte dat jij in mijn leven kwam. De koers van de wereldgeschiedenis is grotendeels bepaald door degenen die uit moeilijke situaties vluchtten om elders opnieuw te beginnen.” 

“Schrijven heeft mijn leven gered”

In het AZC begint Vamba te schrijven. Het wordt zíjn manier om te ontsnappen aan de eentonigheid van de dagen daar, de onzekerheid over de asielaanvraag en de ongerustheid over zijn moeder, die in Liberia is achtergebleven.

“Schrijven werd een middel om weer te leren leven”, vertelt hij. “Het redde letterlijk mijn leven. Ik had een weg gevonden om complexe en kwellende ervaringen te verwerken, om stil te staan bij zowel de overweldigende schoonheid als de verschrikkingen van het leven.”

Voor iemand voor wie het Nederlands misschien wel zijn achtste taal is (of meer), beschikt Sherif over een indrukwekkende woordenschat. Hij schrijft een bloemrijk, een beetje plechtstatig Nederlands. Het is alsof hij net niet het juiste register te pakken heeft. Maar het kan ook zijn dat het de wellevendheid van de intellectuele adel van zijn jeugd is die in zijn Nederlands doorklinkt.

• Vamba Sherif, Ongekende liefde. Amsterdam: De Geus, 2021. E-book: ISBN 9789044544053, prijs € 11,99. Paperback: 9789044544022, prijs € 20,00.

Lees ook:

Zwart: een stap in de goede richting