Van 3 t/m 6 augustus huisvestte de Friese havenstad Harlingen de schepen die hebben deelgenomen aan de Tall Ship Races 2018. Met ruim vijftig “tallships” en zo’n veertig stuks “varend erfgoed”, honderdduizenden bezoekers en stralend zomerweer was Harlingen de ideale bestemming voor een heerlijk dagje uit.

De Statsraad Lehmkuhl uit Noorwegen (bouwjaar: 1914) was winnaar in de A-klasse tijdens de race van Stavanger naar Harlingen. Tevens het schip met de meeste nationaliteiten aan boord!

“Zeilreus” – zo luidt de Nederlandse vertaling van de term “tallship”. In de praktijk spreken de meeste Nederlanders inmiddels echter van een “tallship”. En sinds de eerste Sail Amsterdam, alweer bijna 45 jaar geleden, denken we dat we er aardig verstand van hebben ook!

Een deel van de zeilschepen die we aanduiden als “tallships” is nog echt afkomstig uit de vrachtvaart. Sommige zijn al bijna een eeuw oud. Een ander deel bestaat uit replica’s van historische schoeners, brigantijnen, brikken en barken. Aan de tallshipraces mogen alleen schepen uit de A-klasse, dat wil zeggen schepen van 40 meter of langer, meedoen.

De tallshipraces – een groot internationaal nautisch evenement – worden al georganiseerd sinds 1956. Doel is jongeren te laten kennismaken met het zeilen op traditionele schepen. De helft van de bemanning – 335 zogenaamde “trainees” – is tussen de 15 en 25 jaar oud. Dit jaar werden er twee races gevaren en bezochten de tallships vier havensteden: Sunderland (Groot-Brittannië), Esbjerg (Denemarken), Stavanger (Noorwegen) en Harlingen (Nederland). Aan Harlingen viel dit jaar de eer te beurt om als finishplaats te dienen. Daarmee kreeg het activiteitenprogramma van Leeuwarden-Friesland als Culturele Hoofdstad van Europa 2018 er een feestelijk evenement met internationale uitstraling bij.

Het Russische opleidingsschip Mir (“Vrede”) is de algehele winnaar van de Tall Ship Races 2018.

Havenstad Harlingen

Harlingen heeft een interessante geschiedenis. Al in de twaalfde eeuw was het een voorname haven voor handelsschepen richting de Noordzee, de steden aan de Zuiderzee en de Baltische staten aan de Oostzee. Ook vertrokken er regelmatig schepen die het vasteland verbonden met de Waddeneilanden. Harlingen werd zelfs zó belangrijk, dat het al in 1234 stadsrechten kreeg – vóór naburige steden als Leeuwarden, Dokkum en Franeker, en zelfs vóór Amsterdam. De herinnering aan dat handelsverleden zie je nog terug in de oorspronkelijke grachtengordel, de typisch Hollandse bouwstijl met klok- en trapgeveltjes, en pakhuizen met namen als Brittania, Java en Sumatra.

Het boegbeeld van de Stad Amsterdam, een replica van een type clipper dat rond 1850 zeer succesvol was.

Een touwslager aan het werk.

Later zou Harlingen voorbijgestreefd worden door de grote havensteden in het westen: Amsterdam en Rotterdam. Maar tot op de dag van vandaag vertrekken er vanuit Harlingen nog steeds grote vrachtschepen, onder meer richting Scandinavië. Het is de thuishaven voor een deel van de Urker vissersvloot en de zogenaamde “bruine vloot”, charterschepen voor excursies op de Waddenzee. En natuurlijk is de haven van Harlingen nog steeds het startpunt voor de veerboten naar Vlieland en Terschelling, waar elk jaar miljoenen toeristen gebruik van maken. Het is opmerkelijk dat er in Harlingen vanwege de vele handelscontacten minder Fries wordt gesproken dan in de rest van Friesland.

In het want klimmen – je moet maar durven!

Inderdaad, Harlingen is een van de pleisterplaatsen van de Friese Elfstedentocht.

Publiekslievelingen

Veel tallships zijn in Nederland inmiddels goede bekenden geworden. Sinds 1975 wordt in Amsterdam elke vijf jaar het grote nautische evenement Sail Amsterdam gehouden. Dan varen de tallships via de sluizen bij IJmuiden en het Noordzeekanaal met volle zeilen het IJ op en blijven daar een paar dagen liggen, zodat ruim twee miljoen bezoekers de indrukwekkende schepen kunnen bewonderen. Regelmatige bezoekers kennen de verschillende publiekslievelingen inmiddels bij naam, zoals de Russische Mir, de Italiaanse Amerigo Vespucci of de Indonesische Dewaruci. Na het succes van de eerste Sail in Amsterdam hebben ook andere Nederlandse havensteden, zoals Delfzijl, Den Helder en Vlissingen hun eigen – kleinere – Sail-evenement gekregen.

Muurschildering

Varend erfgoed: in de Rozengracht en de Zuiderhaven liggen ruim veertig kleinere historische schepen, zoals schouwen, bollen, aken en jollen.

Voor wie een happening van dezelfde omvang als Sail Amsterdam had verwacht, was de finish van de tallshipwedstrijden in Harlingen het afgelopen weekend misschien een lichte teleurstelling. Er waren minder tallships naar Harlingen gekomen en een deel van de ruim vijftig tallships die er wel lagen, was kleiner en minder spectaculair dan de schepen die we in Amsterdam hebben leren kennen en waarderen. De Amerigo Vespucci en de Dewaruci waren bijvoorbeeld niet aangemeld voor het evenement. Wat jammer was, was dat de schepen twee aan twee afgemeerd lagen, zodat er vanaf de kade slechts een schip te zien was. Vermoedelijk had dit te maken met de beperkte ruimte in de havens die diep genoeg waren voor deze grote schepen. Maar daardoor kwam een deel van de schepen die wél de moeite hadden genomen naar Harlingen af te reizen, onvoldoende tot hun recht.

Gevelsteen

De bark Europa (bouwjaar: 1911) is Nederlands cultuurbezit.

Een verdere domper, ook voor de organisatoren, was dat twee absolute favorieten, de Sedov en de Kruzenshtern, donderdag plotseling bevel kregen om het roer om te gooien en de koers te verleggen naar de Duitse havenplaats Emden. Beide viermasters stammen uit de jaren 1920 en het zijn de twee grootste traditionele zeilschepen die nog in de vaart zijn. De Russische ambassade in Den Haag heeft in een officiële verklaring laten weten dat de boycot van Harlingen gezien moet worden “in de bredere context van de huidige Russisch-Nederlandse relatie” die “recent significant is verslechterd”. Daarmee wordt verwezen naar het feit dat Nederland en Australië Rusland in mei formeel aansprakelijk hebben gesteld voor het neerhalen van de MH17.

Honderdduizenden bezoekers en tropische temperaturen tijdens Sail Harlingen

Tijdens Sail Harlingen is ook de Ecolution vrij te bezoeken. De ontwikkeling van dit “zero-emission” zeiljacht was een project van de Nederlandse natuurkundige, ruimtevaarder, piloot en hoogleraar Wubbo Ockels (1946-2014). Ockels maakte in 1985 als eerste Nederlander een reis door de ruimte, aan boord van het ruimteveer Challenger. De Ecolution zit vol innovaties op het gebied van groene energie en moderne zeiltechnieken.

Ook een van de kleinere Russische schepen, de Akela, kreeg opdracht om uit te wijken, en wel naar het Duitse Cuxhaven. Toen de kapitein de teleurstelling van zijn jeugdige bemanning zag, bedacht hij een plan. Hij huurde een auto en reed twee keer van Cuxhaven naar Harlingen, zodat alle opvarenden het feest toch konden bijwonen. En zo kon het gebeuren dat de Russische vlag bij de prijsuitreiking zaterdagmiddag tóch te zien was. De Akela mag dan wel aan de Russische staat behoren – zo rechtvaardigde de kapitein zijn actie – maar over de bewegingsvrijheid van de bemanning heeft de regering van president Poetin niets te zeggen. De bemanning van de Akela kreeg van de organisatie een speciale doorzettersprijs. Waarom dat andere Russische paradepaardje, de Mir (“Vrede”), dat eerste werd in het eindklassement van de Tall Ships Races 2018, wél mocht doorvaren naar Harlingen, is nog onduidelijk.

Nog een graag geziene gast: de Alexander von Humboldt II (Duitsland)

De mascotte van de Fryderyk Chopin (Polen) maakt zich op voor de crew parade.

De Eendracht (Nederland) is de winnaar van de Friendship Trophy. Deze prijs wordt uitgereikt aan het schip dat het meest heeft bijgedragen aan het bevorderen van internationale vriendschap en begrip binnen de vloot gedurende de hele Tall Ships Races.

Vervroegde finish

Overigens heeft de jury de finish van de laatste tallshiprace – van Stavanger naar Harlingen – moeten vervroegen. Doordat de schepen pas maandagmiddag uit de Noorse haven konden vertrekken en onderweg last hadden van tegenwind en te weinig wind, zouden ze – als ze het hele eind hadden moeten zeilen – niet op tijd in Harlingen aankomen voor de feestelijke intocht op vrijdag. Daarom kregen de schepen 38 uur na vertrek opdracht om hun positie door te geven. Op basis daarvanheeft de raceorganisatie de uitslag bepaald. Vervolgens mochten de schepen op de motor verder varen. Net op tijd! De laatste schepen kwamen pas in de nacht van vrijdag op zaterdag in Harlingen aan.

• Foto’s: Elize Zorgman 
• Tekst: Ingrid Glorie