De heropening van het Afrikamuseum in Tervuren ging gepaard met enkele bitsige discussies over de vraag of het museum niet te veel de zaken vanuit een Westers perspectief bleef voorstellen.
En ergens in het zog hiervan ontstond een (ander) debat over welke toekomst voor de vele Afrikaanse kunst in Europa weggelegd is.
“Laten we de discussie toch geen hysterische proporties laten aannemen”, meent Julie De Groote, Brussels parlementslid voor de CDH, de Franstalige Christen-Democraten. Zelf nam ze ook al politieke initiatieven om het een en ander in beweging te zetten.
Zij hamert op het belang van de afbakening. Over welke kunstvoorwerpen gaat het precies? Zijn die onrechtmatig verkregen werden? Zo ja, waar trekt men de grens? “Het is niet aan ons, politici, om dit te definiëren”, zegt ze (La Libre Belgique, 29.3.2019).
Een ander aspect is de manier waarop men de teruggave inkleedt. “Er kan ook juridisch over nagedacht worden”, legt De Groote uit. Hiervoor zou de locatie van het object op zich niet veranderen, maar wel het eigendom.
Nog steeds zou het te bewonderen zijn in, pakweg, een “Westers museum”, alleen zou die instelling wel de eigendomstitel overdragen. En werken met kopieën zijn een andere piste. Hierdoor kan het historisch onrecht ergens worden rechtgezet, zonder dat de museumbezoeker in de kou komt te staan.
.....................................
“Wat gaat er immers mee gebeuren wanneer men al die voorwerpen terug naar Afrika stuurt? Welke garanties hebben we dat ze een voldoende kwaliteitsvolle omkadering zullen krijgen? En is er überhaupt ruimte voor?”
.....................................
Collectie staat centraal
Waar voorstanders de discussie vooral door een morele bril bekijken, zijn het vooral praktische bezwaren die de tegenstanders inspireren. Toch zijn er ook enkele juridische argumenten die door hen opgeworpen worden.
Want zelfs als men een rechtmatige eigenaar kan detecteren, dan nog zal diens claim, voor zover een juridisch pad bewandeld wordt natuurlijk, verjaard zijn.
Anders gesteld: wat niet op basis van goodwill verkregen zal worden, zal ook niet door de rechtbank afgedwongen kunnen worden. Maar het zijn zoals gezegd vooral praktische elementen die een struikelblok vormen.
Wat gaat er immers mee gebeuren wanneer men al die voorwerpen terug naar Afrika stuurt? Welke garanties hebben we dat ze een voldoende kwaliteitsvolle omkadering zullen krijgen? En is er überhaupt ruimte voor?
Een aparte stem in het debat is die van Historicus en Hoogleraar Didier Viviers. We mogen wetenschap en geschiedenis niet door elkaar halen, benadrukt hij. Het patrimonium moet centraal geplaatst worden, en dit in de tegenwoordige tijd.
De geschiedenis van deze objecten, en dit kan men opentrekken naar die van de koloniale periode, is wat ze is. Hier kunnen gevoelens van spijt, wrok of ontevredenheid uit voortvloeien, alleen mogen die de centrale vraag niet overschaduwen.
Wat is het beste om zoveel mogelijk van deze voorwerpen in de beste omstandigheden te bewaren. Dat is voor hem de kernvraag.
Mobutu
Heeft men het over deze praktische bezwaren dan wordt er steevast één anekdote opgerakeld. Weliswaar al vier decennia oud, maar ze blijft veelzeggend. In 1973 had Mobutu, President van het toenmalige Zaïre, een openbare oproep uitgestuurd om Afrikaanse kunstwerken terug te sturen. Tot op de tribune van de VN in New York ging hij zijn verzoek verkondigen.
Het Afrikamuseum in Tervuren (toen heette het nog Museum voor Midden-Afrika) besloot 144 stukken naar Kinshasa te zenden. Lang duurde het niet of zowat alle stukken bevonden zich terug op de Europese markten. Hun aankomst op Zaïrese bodem viel vrijwel samen met hun diefstal. Het is voor een dergelijke rampenscenario dat sceptici als de dood zijn.
Nieuwe musea
Afgezien nog van het aspect politieke stabiliteit, is er sowieso de accommodatie-vraag. Op heel wat plekken is de ruimte er gewoonweg niet, dat is een objectieve vaststelling. Je kan nog met de beste bedoelingen stukken overdragen, vaak weten de Afrikaanse landen er geen blijf mee. Toch zijn er tegenvoorbeelden. In Mali bijvoorbeeld opent binnenkort een nieuwe museum dat met UNESCO-steun gebouwd werd.
Hetzelfde staat op het punt te gebeuren in Timboektoe. In Benin worden op dit moment zelfs drie musea gebouwd. Tegelijk vraagt het land dat hetgeen door Franse soldaten in 1892 geplunderd werd dan ook zou terugkeren. En in Senegal opende net met Chinese hulp een volwaardig én gevuld museum. Worden deze voorbeelden een game changer in het debat?
Lees ook
Dekolonialisering en die museum: voorbeelde uit Suid-Afrika en Frankryk
Buro: MV
