“Ik weet me geen raad” – wanhoopsbrieven van Joodse vluchtelingen, 1938–1939
Willy Lindwer en Aline Pennewaard
Amsterdam: Uitgeverij Balans
2025
223 blz.
Filmmaker en auteur Willy Lindwer – kind van vluchtelingen (9) – ontdekte bij het oud papier een bundel met tweehonderd brieven aan het Comité voor Joodsche Vluchtelingen in Amsterdam van Joden uit Duitsland, Oostenrijk, Polen en Tsjecho-Slowakije die hun leven wilden redden door naar Nederland te verhuizen.
Opmerkelijke passages
- De ouders van Lindwer kwamen begin jaren dertig naar Nederland en overleefden de oorlog dankzij onderduiken bij boeren in de Achterhoek en kregen na bijna 25 jaar de Nederlandse nationaliteit (11).
- Historica Aline Pennewaard onderzocht wat er gebeurd is met 35 wanhopige briefschrijvers en wist foto’s van de meesten van hen te achterhalen. Bijna alle briefschrijvers werd de toegang tot Nederland geweigerd, ook als het slechts ging om tijdelijk verblijf vanwege doorreis naar andere landen. Een enkeling overleefde de oorlog.
- Isaac Hurwitz: “Die grosse Welt ist für mich zu klein.” (27; 126)
- “Mede onder druk van de publieke opinie besloot Nederland na de Kristallnacht zevenduizend extra vluchtelingen toe te laten. De voorkeur ging daarbij uit naar degenen die al familie (vooral ouders of kinderen) in Nederland hadden: in de praktijk betekende dit dat degenen die hier geen verwanten hadden vrijwel kansloos waren om te worden toegelaten. Veertig- tot vijftigduizend Duitse Joden dienden een verzoek in om toelating. In maart 1939 bleek dat er achtduizend waren binnengekomen. (…) Op 15 december 1938 besloot de Nederlandse overheid de grens te sluiten. (...) niemand mocht meer worden toegelaten, zelfs niet de naaste familieleden van Joden die hier al waren. (...) in februari 1939 werd besloten tot de bouw van een centraal vluchtelingenkamp. Aanvankelijk werd Elspeet als locatie gekozen, maar de lokale bevolking protesteerde. Ook de ANWB kwam in verzet: de Veluwe moest wel aantrekkelijk blijven voor vakantiegangers! Koningin Wilhelmina vond de vluchtelingenopvang te dicht bij haar zomerverblijf op Paleis ’t Loo, en dat gaf de doorslag: Elspeet viel af. Als alternatieve locatie werd Westerbork gekozen. De kosten voor aanleg van het kamp, maar liefst een miljoen gulden, moesten door de Joodsche gemeenschap zelf worden betaald.” (21–22)
Lees ook:
Leesimpressie: Joodse huizen 8 door Frits Rijksbaron, Esther Shaya en Gert Jan de Vries
"Een joods kind dat weet van eeuwen heeft" door Martin van Gelderen en Frank van Vree
