Jarenlang bestond het beeld dat er in Nederland nooit iets gebeurde. Maar sinds kort zorgt de Nederlandse politiek voor spannende televisie. De altijd opgewekte premier Mark Rutte vecht voor zijn politieke toekomst en het kritische Kamerlid Pieter Omtzigt weigert zich te laten “sensibiliseren”. Wat gebeurt er deze week?
Ingetogen Koningsdag
Op dinsdag 27 april vierde koning Willem-Alexander zijn 54e verjaardag. Gewoonlijk is Koningsdag een echt volksfeest en een van de gezelligste dagen van het jaar. Maar vanwege de geldende coronamaatregelen moesten de activiteiten nu al voor het tweede jaar op rij beperkt worden.
De koning bracht de dag met zijn gezin in Eindhoven door, een stad die door de aanwezigheid van bedrijven als Philips, DAF en ASML uitgegroeid is tot tech-hoofdstad van Nederland. Tijdens deze Koningsdag stonden de begrippen technologie, innovatie en duurzaamheid dan ook centraal. Helaas maakte het programma desondanks een wat slome indruk, al maakte de spontaniteit van de prinsessen Amalia, Alexia en Ariane veel goed. Ontmoetingen met gewone burgers vonden echter noodgedwongen vooral “virtueel” plaats. Daarom was het niet verwonderlijk dat de koning na afloop van het bezoek verklaarde dat dit een Koningsdag was geweest “om nooit te vergeten”, maar ook een “om nooit te herhalen”.
Uit de jaarlijkse Koningsdagenquête in opdracht van de NOS blijkt dat de populariteit van het vorstenhuis afgelopen jaar flink is gedaald. Dat komt onder meer door een vakantiekiekje van Willem-Alexander en Máxima met een Griekse restauranthouder uit augustus 2020 waarop te zien is dat de geportretteerden ondanks de coronaregels geen anderhalve meter afstand hielden. In oktober was het opnieuw raak toen bleek dat de koning met zijn gezin naar de vakantievilla van de Oranjes in Griekenland was vertrokken terwijl de regering de bevolking met klem had verzocht om vanwege de pandemie geen buitenlandse reizen te maken. De koning en koningin keerden, geschrokken van alle commotie, hals over kop naar Nederland terug, maar het vertrouwen van de Nederlandse bevolking is ernstig geschaad. Ook zijn veel Nederlands het er niet mee eens dat kroonprinses Amalia vanaf december 2021, als ze 18 wordt, een jaarlijkse toelage krijgt van maar liefst 1,6 miljoen euro. Het feit dat koning Willem-Alexander en de andere leden van het Koninklijk Huis sinds het begin van de coronacrisis in maart 2020 veel minder zichtbaar zijn dan voorheen helpt niet om de waardering voor de Oranjes en de monarchie te herstellen.
Versoepeling coronamaatregelen
Hoewel vrijmarkten en straatfeesten dit jaar vanwege corona niet konden doorgaan, waren er op Koningsdag toch veel mensen op de been. Burgemeesters riepen het publiek op om niet meer naar hun stad te komen. Parken werden afgesloten omdat het te druk was. In het Vondelpark in Amsterdam moest de Militaire Eenheid eraan te pas komen om het park te ontruimen. Na het afsluiten van de parken verplaatste de drukte zich naar elders in de stad.
Vanaf woensdag 28 april worden de coronamaatregelen echter stapsgewijs afgebouwd. De avondklok is na drie maanden opgeheven. De terrassen mogen weer open, maar alleen tussen 12 en 18 uur ’s middags, en om te winkelen bij zogenaamde “niet-essentiële winkels” hoef je niet langer eerst een afspraak te maken. Het aantal toegestane bezoekers thuis gaat omhoog van één naar twee per dag, en bij uitvaarten mogen er voortaan honderd mensen aanwezig zijn. Studenten aan hogescholen en universiteiten mogen na ruim een jaar thuis zitten sinds maandag één dag per week fysiek onderwijs volgen. Hoewel de meeste ondernemers blij zijn met de versoepelingen, zijn er nog zoveel restricties dat opengaan nog geen werkelijke verlichting brengt.
Deze versoepelingen vormen de eerste van vijf stappen waarmee de regering Nederland weer uit de lockdown wil halen. De tweede stap wordt op zijn vroegst op 11 mei verwacht. Dan gaat het bijvoorbeeld om het openen van sportfaciliteiten, musea, pretparken en bibliotheken.
Of die tweede stap op 11 mei kan doorgaan, is afhankelijk van de coronacijfers. Een week geleden waren er nog gemiddeld 8.083 nieuwe besmettingen per dag. In veel ziekenhuizen liggen de intensive care- en verpleegafdelingen vol coronapatiënten en zorgmedewerkers kunnen de druk nauwelijks meer aan. Gevreesd wordt voor het moment dat “code zwart” afgekondigd wordt, wanneer er niet meer genoeg ic-bedden beschikbaar zijn en artsen op basis van overlevingskansen, leeftijd en in het uiterste geval zelfs loting moeten bepalen welke patiënt wél een bed krijgt, en wie niet.
Dat de versoepelingen nu al ingaan, druist dan ook in tegen de adviezen van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Outbreak Management Team (OMT), twee instellingen waardoor de regering zich sinds het uitbreken van de pandemie steeds heeft laten bijstaan. Veel deskundigen vinden de versoepelingen op dit moment nog onverantwoord. De regering lijkt er echter vanuit te gaan dat – hoewel de piek van de derde golf nog moet komen – het aantal ziekenhuisopnames inmiddels een “plateau” heeft bereikt en dat dit aantal hierna door het effect van de vaccinaties zal afnemen. Deze keer kiest het kabinet niet voor de waarschuwingen uit de zorgsector, maar voor economische belangen en signalen uit de samenleving.
Toeslagenaffaire en kabinetsformatie
Er wordt wel gedacht dat de regering kiest voor versoepelingen omdat team-Rutte wel een succesje kan gebruiken. Na het uit elkaar spatten van de verkenning in maart werd de hulp ingeroepen van een oudgediende: de 79-jarige Herman Tjeenk Willink, voormalig voorzitter van de Eerste Kamer, voormalig vicepresident van de Raad van State en sinds 2012 minister van Staat. Hij moest de vastgelopen kabinetsformatie weer vlot trekken. Niemand heeft méér ervaring met kabinetsformaties dan “De Tjeenk”.
Tjeenks Willinks benadering wekte aanvankelijk veel vertrouwen. Hij kondigde aan dat hij eerst in overleg met de fractieleiders van alle partijen een lijstje van maximaal vijf belangrijke thema’s wilde samenstellen waar het in de komende regeerperiode over zou moeten gaan, zoals het klimaat en het immigratiebeleid. En vervolgens wilde hij partijen bij elkaar zoeken die samen dit regeerakkoord-op-hoofdlijnen ten uitvoer zouden kunnen brengen. Verfrissend was alvast dat Tjeenk Willink als eersten de fractieleiders van de kleine partijen uitnodigde voor een gesprek en daarna pas die van de grotere partijen, waardoor de ideeën van de kleine partijen ook duidelijk gehoord werden.
Geleidelijk ontstond er bij de niet-regeringspartijen echter onrust. De eerste verkenningsronde was in maart immers mislukt doordat er een document uitgelekt was waarin onder meer stond dat voor het kritische Kamerlid Pieter Omtzigt een “functie elders” gevonden moest worden. Premier Mark Rutte, die tijdens de formatie van het toekomstige kabinet optrad als fractieleider van de VVD, ontkende aanvankelijk dat híj deze suggestie had gedaan, maar later bleek hij toch de boosdoener te zijn geweest. Rutte overleefde een motie van wantrouwen ternauwernood. Voor veel partijen stond het vast dat het ondenkbaar was dat Rutte in een nieuwe regering opnieuw premier zou worden. Maar zolang Tjeenk Willink alleen maar over de inhoud van het nieuwe regeerakkoord bleef praten, kwam de vraag “wat doen we met Rutte?” nauwelijks aan bod. Zou er dan toch aangestuurd worden op een kabinet-Rutte IV?!
RTL Nieuws gooide olie op het vuur toen het delen naar buiten bracht van de notulen van een kabinetsvergadering uit juli 2019. Hierin ging het over de toeslagenaffaire, waarbij de levens van tienduizenden onschuldige ouders verwoest werden door falend overheidsbeleid. Dit schandaal heeft in januari geleid tot het aftreden van het kabinet. Tijdens de vergadering zouden meerdere bewindslieden hun ergernis geuit hebben over een aantal Kamerleden die lastige vragen stelden, onder wie Pieter Omtzigt (CDA).
Notulen uit de ministerraad moeten in principe 25 jaar geheim blijven. De regering besefte echter dat geheimhouding in dit geval de speculaties over wat er gezegd was alleen maar zou aanwakkeren. Daarom werd besloten de notulen van deze specifieke vergadering bij wijze van uitzondering volledig openbaar te maken. Het zou “brisant” worden, kondigde premier Rutte aan. Tegelijkertijd was hij ervan overtuigd dat er in die vergadering niets onbehoorlijks was gebeurd.
Inderdaad leverden de notulen die maandag 26 april, op de vooravond van Koningsdag, bekendgemaakt werden, geen spectaculaire nieuwe informatie op. Sommige ministers hadden zich gestoord aan Kamerleden van de coalitiepartijen, dus uit eigen gelederen, die de regering lastige vragen hadden gesteld. In plaats van de regering te steunen leek het wel alsof deze “activistische woordvoerders” nog kritischer waren dan leden van de oppositie! CDA-ministers Wopke Hoekstra en Hugo de Jonge hadden Omtzigt proberen te “sensibiliseren” (tot de orde roepen), “met overigens beperkt succes”.
Een tweede gesprekspunt was dat de Kamer bepaalde informatie had opgevraagd die de regering liever niet wilde delen. Het onvolledig of verkeerd informeren van het parlement door een bewindspersoon is een politieke doodzonde. Toch blijken de ministers er expliciet over te hebben gepraat wat ze wél zouden prijsgeven, en welke informatie ze konden achterhouden.
Op donderdag 29 april vindt er een Kamerdebat over deze nieuwe onthullingen plaats. Aangezien de regering reeds demissionair is, zal dit debat waarschijnlijk geen grote veranderingen teweegbrengen. Informateur Tjeenk Willink zou op 27 april zijn eindverslag indienen. Maar de voltooiing van het formatieproces is nu opgeschort tot ná het debat. Daarna moet opnieuw bekeken worden welke partijen samen een nieuwe regering kunnen en wíllen vormen.
De ouders die het slachtoffer zijn geworden van de toeslagenaffaire reageerden fel op de notulen die het kabinet naar buiten heeft gebracht. “De regering wist al jaren dat wij vernietigd werden, maar deed niets. Juist door die vragen [van Omtzigt c.s., IG] werden zij eindelijk gedwongen het samen te bespreken,” schreven zij dinsdag in een open brief aan de Tweede Kamer. De regering was te veel bezig met politieke spelletjes en te weinig met het vinden van een oplossing, vinden zij.
Lees ook:
Buro: IGDie geweld in Nederland – ’n Suid-Afrikaner probeer verstaan
