Neo Image Matloga is in 1993 geboren in Mamaila in de provincie Limpopo. Hij behoort tot de generatie van de zogenaamde “born-frees”: Zuid-Afrikaanse jongeren die de apartheid niet meer hebben meegemaakt. Toch is hij zich sterk bewust van de impact die het verleden op het heden heeft. Tot op de dag van vandaag. 

Sinds september 2016 werkt Neo Matloga in De Ateliers (voorheen Ateliers ’63), de oudste kunstenaarswerkplaats in Nederland. De Ateliers is gevestigd in het monumentale pand van de voormalige Rijksacademie voor Beeldende Kunsten aan de Stadhouderskade in Amsterdam, op loopafstand van het Museumplein. Matloga is hier voor een studieverblijf van twee jaar. Ook neemt hij deel aan de tentoonstelling Tell Freedom, van 27 januari t/m 6 mei bij kunsthal KAdE in Amersfoort.

Matloga is een van de ondertekenaars van de protestbrief tegen de tentoonstelling Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600, die in februari-mei 2017 in het Rijksmuseum werd gehouden. Veel jonge Zuid-Afrikanen waren niet gelukkig met de tentoonstelling, herinnert hij zich. Zelf vond hij de tentoonstelling “veel te neutraal”. “De tentoonstelling hielp de Nederlanders om een zelfvoldaan gevoel te houden”, vindt hij. Toegegeven, via de bordjes naast de museumstukken werd af en toe geprobeerd om kritisch commentaar te leveren. Maar voor Matloga was de toon nog veel te mild. “Soms zit het alleen al in de woordkeus”, legt hij uit. “Keer op keer werd bijvoorbeeld het woord ‘handel’ gebruikt. ‘Ze dreven handel’, stond er dan. Terwijl het eigenlijk om diefstal ging.”

Veel wil Matloga er niet over kwijt. Hij is nog jong en weet dat zijn historische kennis beperkt is. Maar de gevolgen van de geschiedenis voor het leven van gewone Zuid-Afrikanen vandaag – dié kent hij maar al te goed. Geen wonder dat hij met gemengde gevoelens naar Nederland kijkt. Terwijl hij op school heeft geleerd dat de koloniale overheersing van Zuid-Afrika begon met Jan van Riebeeck, weet hier in Nederland bijna niemand wie Van Riebeeck was. Laat staan dat men beseft hoeveel ellende diens komst in 1652 de toenmalige inwoners van Zuid-Afrika en hun nazaten heeft gebracht. “Ook lijken veel Nederlanders nog te worstelen met het idee van koloniale bewustwording”, zegt Matloga. Hij vindt het moeilijk te moeten vaststellen hoe weinig Nederlanders van hun eigen koloniale geschiedenis weten. “Al valt het zeker te begrijpen als mensen alleen de mooie kant van het leven hebben gezien en niet weten hoe het er elders in de wereld aan toe gaat. En het feit dat ik hier nu kan zijn – dat ik kan bestaan in deze ruimte – voelt als een geweldige bevrijding.”

Noodzakelijke emoties

De Ateliers biedt onderdak aan kunstenaars uit alle delen van de wereld. Aan de ene kant vormen ze een soort leefgemeenschap, aan de andere kant is iedereen in de afzondering van zijn atelier druk bezig met zijn of haar eigen project. De omgang met zijn collega’s bij De Ateliers is enorm verrijkend, zegt Matloga. Gevraagd wat zijn eigen inbreng is, hoeft hij niet lang na te denken. “Politiek! Ik liet mijn werk een keer aan een andere kunstenaar zien, en hij zei: ‘Politics, politics, politics!’ And then he smiled…” Niet dat ze als kunstenaars onderling ooit over de thematiek van hun werk praten. “We hebben het over zaken als kleur en vorm. Maar blijkbaar is het iets wat ze opvalt – in mij als persoon en in mijn artistieke praktijk.”

Op de middelbare school twijfelde Matloga nog of hij kunstenaar moest worden, of dokter. Het was zijn vader die hem aanmoedigde zijn passie te volgen. “Hij zei: ‘Als je medicijnen gaat studeren, kun je mensen helpen lichamelijk gezond te worden. Maar als je kunstenaar wordt, help je ze psychisch.’”

Matloga ziet veel woede – niet alleen in de Zuid-Afrikaanse samenleving, maar ook in Nederland en zelfs wereldwijd. In Zuid-Afrika wordt die woede volgens hem vooral veroorzaakt door de grote sociale en economische ongelijkheid. En door onbegrip, met name tussen zwart en wit. “Dat mensen elkaar zo slecht begrijpen, komt doordat ze verblind zijn door emotie. Die emotie wordt ingegeven door de huidige socio-economische verschillen. En door de geschiedenis.”

Het verleden is onontkoombaar, stelt Matloga. “Het verleden is als een schaduw die je overal blijft achtervolgen. Waar in de wereld je je ook bevindt, het verleden blijft altijd aan je kleven en op die manier wordt het verleden deel van het heden.” Dat geldt zeker voor Zuid-Afrika. “Vergeet niet dat 1994 nog helemaal niet zo lang geleden is. Drieëntwintig jaar is te kort om de verschrikkingen van het verleden ongedaan te maken.”

Toch is hij optimistisch over de toekomst van zijn land. “Het is goed dat deze emoties nu de ruimte krijgen en dat zaken voor het eerst bespreekbaar worden gemaakt. Dat is noodzakelijk. Zodat de generaties die na ons komen, het beter krijgen.”

Neo Matloga, Bo mma sebotsana, 2017, olie op collage op doek, 145x160 cm, met toestemming van Christopher Moller Gallery

Sophiatown als ideaal

Matloga heeft een reeks schilderijen, tekeningen en collages gemaakt waarin het Sophiatown van de jaren 1950 en 1960 wordt uitgebeeld. De wereld van Miriam Makebe en Dolly Rathebe, van de jonge, veelbelovende advocaat Nelson Mandela met de elegante Winnie aan zijn zij.

“Muzikanten, acteurs, schrijvers, boxers en andere beroemdheden”, somt Matloga op. “Ze ontmoeten elkaar in een besloten ruimte. Niet dat ze geen oog hebben voor alles wat zich daarbuiten afspeelt. Maar ze gaan door, ze lachen, ze dansen… Wat ik wil laten zien, is dat deze mensen niet opgehouden zijn met leven. Wat er verder ook in Zuid-Afrika gebeurt, mensen kunnen nog steeds hun eigen morele afwegingen maken. Het leven is prachtig – binnenshuis en soms ook daarbuiten.”

De Zuid-Afrikaanse jongeren van nu – die vanwege acties als #RhodesMustFall en #FeesMustFall dikwijls worden aangeduid als de “protestgeneratie” – belichamen volgens Matloga hetzelfde optimisme als de inwoners van Sophiatown destijds. “Ze zijn niet bang om verantwoordelijkheid te nemen en bepaalde kwesties aan te snijden. Tegelijk moeten we met de geschiedenis in het reine komen om vooruit te kunnen.”

Matloga is sterk beïnvloed door het gedachtegoed van Steve Biko. Daarnaast is hij schatplichtig aan schrijvers als Lewis Nkosi, Can Themba, William “Bloke” Modisane, Nat Nakasa, Todd Matshikiza, Henry Nxumalo en Es’kia Mphalele, en aan fotografen als Peter Magubane en Bob Gosani.

Maar de grootste vormende kracht in zijn leven is die van zijn ouders – wijze en liefdevolle mensen. Via zijn werk wil hij de kijker laten delen in de “fragments of incredible happiness” die hij zelf heeft mogen ervaren. “Ik wil dat de kijker, als hij voor een van mijn werken staat, wordt meegevoerd naar een oord waarvan hij niet wist dat het bestond.”

Matloga verheugt zich op de Tell Freedom-tentoonstelling in Amersfoort. “Ik hoop dat de tentoonstelling de bezoekers zal inspireren en aanmoedigen om meer te weten te komen. Om kritisch na te denken over Zuid-Afrika, Nederland en de wereld.”

• Lees ook: Een verhaal dat ook ons aangaat