De Weg met dat woord!-verkiezing was vijf jaar lang een groot succes. Nu de wedstrijd niet meer bestaat, nemen organisatoren Vivien Waszink en Laura van Eerten bestek op. Wat waren de grootste taalergernissen? En waar komt onze drang om altijd maar iets te vinden van het taalgebruik van anderen, eigenlijk vandaan?
......................................................................
Kids, koffietjes, comfortzone. Waarom taal soms irritant is
door Vivien Waszink en Laura van Eerten
Amsterdam University Press, Amsterdam, 2018
ISBN: 9789463727105
144 blz., € 14,95
......................................................................
Hét woord van 2018 was volgens de Nederlandse gebruikers van het Van Dale-woordenboek “blokkeerfries” (deelnemer aan de snelwegblokkade in Friesland tijdens de Sinterklaasintocht 2017).
Volgens de Vlaamse gebruikers van het woordenboek moest het echter “moordstrookje” zijn (fietspad dat vlak naast een weg ligt en daardoor heel gevaarlijk is).
De leden van het Genootschap Onze Taal kozen “laadpaalklever” (iemand die onnodig lang de laadpaal voor elektrische auto’s in beslag neemt) tot woord van het jaar.
En de lezers van de Zuid-Afrikaanse website LitNet kozen “grondonteiening” (grondonteigening) als het meest markante woord van het afgelopen jaar.
Zo doen er aan het eind van het jaar altijd allerlei lijstjes de ronde. Van 2013 tot en met 2017 organiseerde het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) Weg met dat woord!, de verkiezing van het irritantste woord van het jaar.
De “winnaars” (maar misschien kun je beter van “verliezers” spreken) waren achtereenvolgens kids (2013), oudjes (2014), me in plaats van mijn (2015), diervriendelijk vlees (2016) en genderneutraal (2017). Dat waren woorden die men het jaar erop het liefst níet meer wilde horen.
“Taalergernis is een natuurlijke reflex, maar wel een ongezonde.” – Marc van Oostendorp
De verkiezing werd een groot succes. Iedereen heeft wel een woord waar hij zich verschrikkelijk aan ergert. Toch besloten de organisatoren na vijf jaar dat het welletjes was. Want terwijl neologismen maar één keer nieuw kunnen zijn, bleef zo’n irritant woord als kids gewoon bestaan en werd het ook elk jaar opnieuw ingestuurd. Daar kwam bij dat de wedstrijd soms meer op een maatschappelijk debat leek dan op een woordverkiezing. Toen dolfinaria een tijdlang negatief in het nieuws waren, moest bijvoorbeeld opeens het woord dolfinarium eraan geloven.
Relativerend standpunt
Organisatoren Vivien Waszink en Laura van Eerten hebben vijf jaar lang veel pret gehad met hun Weg met dat woord!-verkiezing. En ondertussen hebben ze ook veel geleerd. Waarom ergeren mensen zich aan bepaalde taalverschijnselen? Waarom ervaren we zekere constructies als “fout”? Hierover doen ze in Kids, koffietjes en comfortzone op uiterst vermakelijke wijze een boekje open.
De auteurs onderscheiden vijf categorieën taalergernissen: het gebruik van Engelse woorden (kids, me-time, selfie), kantoortaal (in je kracht staan, een bilaatje inplannen, scrummen), verkleinwoorden (wijntje, collegaatje en – in Vlaanderen – groentje), jongerentaal (omg, hoe chill is dat?!) en taalfouten (hun irriteren zich aan me moeder). In sommige gevallen lijkt de “irritaal” voort te komen uit een verkeerd begrepen ideaal om hip over te komen (shoppen met de kids tijdens de sale), een al even vals begrip van gemoedelijkheid (een biefstukje met een wijntje erbij aan een leuk tafeltje maakt het restaurant niet goedkoper) of al dan niet bewust verhullend taalgebruik (de uitkomst van we nemen het mee is nauwelijks hoopgevender dan we parkeren het even).
Tegelijk wijzen Waszink en Van Eerten erop dat sommige “overtredingen” minder ernstig zijn dan de “taalnazi’s” willen doen geloven. Ten eerste blijken bepaalde verschijnselen die in strijd zijn met de huidige taalregels (het gebruik van “hun” als grammaticaal onderwerp bijvoorbeeld) historisch gezien namelijk goed te verklaren. Ten tweede blijken taalverandering én de weerstand daartegen van alle tijden. Ook tram en toilet waren in het Nederlands ooit nieuw. Sommige ontwikkelingen – zoals bepaalde Engelse leenwoorden en nieuwe creaties uit de jongerentaal – zijn nú misschien nog niet algemeen aanvaard, maar geven alvast een voorproefje van wat de toekomst in petto heeft.
Taalergernis als middel om in- en uit te sluiten
Het boekje wordt verluchtigd door kadertekstjes met grappige voorbeelden en overzichten van de tien irritantste woorden van 2013, 2014, 2015, 2016 en – opgesplitst naar Nederland en Vlaanderen – 2017. Ook zijn er taalcolumns in opgenomen van onder meer Griet op de Beeck en Marc van Oostendorp.
Die laatste bijdrage is prikkelend. Want terwijl Waszink en Van Eerten lang volhouden dat het vooral lekker is om je af en toe een beetje op te winden over verschillende vormen van “irritaal”, denkt Van Oostendorp daar anders over. “Taalergernis uiten”, stelt hij, “is je te buiten gaan aan een doelloos zwelgen in verdriet over het feit dat niet iedereen praat als jij, niet is als jij, dat anderen zich niets gelegen laten liggen aan al die regeltjes die jou al je hele leven in hun greep houden. Taalergernis is een natuurlijke reflex, maar wel een ongezonde.”
Juist taalwetenschappers zouden volgens Van Oostendorp niet aan dat “doelloos zwelgen” moeten meedoen. En daarmee legt hij de vinger op de zere plek. Waszink en Van Eerten zullen bij het “doorakkeren” van alle inzendingen natuurlijk ook gemerkt hebben – vooral in 2017, toen “genderneutraal” door het Nederlandse publiek tot irritantste woord werd gekozen – dat de achterliggende emotie bij deze uitslag weinig met taal te maken had, en des te meer met politiek. In het stemgedrag kwam het onderbuikgevoel van de Nederlandse samenleving naar boven.
Weg met dat woord! heeft hilarische en leerzame resultaten opgeleverd. En Kids, koffietjes en comfortzone is een heerlijk boekje geworden, om in te bladeren en om weg te geven. Maar het was een wijs besluit de wedstrijd na vijf mooie jaren te beëindigen.
- Op de website van Weg met dat woord! kan het eerste hoofdstuk uit Kids, koffietjes en comfortzone, dat gaat over onnodig gebruik van het Engels, gratis gedownload worden.
Lees ook
Buro: IG