Andries Bezuidenhout gaan by vanjaar se Toyota US Woordfees (Stellenbosch) met Nederlander Fred de Vries oor sy boek gesels.
Menán van Heerden vind meer by Fred uit oor Blues vir die wit man / Wiegelied voor de witte man:
Fred, dankie dat jy met ons gesels! Vanwaar die titel (Wiegelied voor de witte man / Blues vir die wit man)? Waarom “die wit man”?
Dat is een lang verhaal. Ik en de uitgever wilden het boek Blues voor de blanke man noemen. Maar tijdens het schrijven, tussen 2016 en 2019, raakte het woord “blank” in Nederland in opspraak. Blank is niet langer politiek correct, wit is nu het “juiste” woord. Omdat ik het verschijnen van het boek niet wilde laten afhangen van het gebruik van een woord in de titel, en omdat ik ook niet per se een voorstander ben van “blank” in plaats van “wit”, stemde ik na wat discussies in met “wit”. Mijn voornaamste probleem was dat Blues voor de witte man niet lekker klinkt. Dus stemde ik uiteindelijk in met Wiegelied voor de witte man, dat ook wel netjes allitereert. De essentie bleef hetzelfde, alhoewel ik nog steeds de voorkeur geef aan Blues voor de blanke man, omdat daarin ook meteen het einde van de hegemonie van “blank” (als raciale term) verwerkt zit, die ik in het boek wilde laten doorklinken.
Is het allemaal nog duidelijk? De titel heeft dus een dubbele betekenis. Aan de ene kant wil ik kijken naar de relatie tussen de blues en het wit zijn (daar ga ik in vraag twee op in) en aan de andere kant wilde ik laten zien dat er een einde lijkt te komen aan de witte mannelijke hegemonie. De witte man was in slaap gesukkeld, gewend geraakt aan het feit dat zijn mening en zijn aanwezigheid dominant waren. Met mijn “wiegelied” wilde ik vraagtekens plaatsen bij die vanzelfsprekende dominantie. Ik wilde ook onderzoeken waar die witte superioriteit vandaan komt die ons witten allemaal besmet heeft.
Wat het jou geïnspireer om “ras” en musiek in Amerika te ondersoek?
Als tiener en twintiger was ik dol op wat destijds bluesrock en hard rock heette. Bands als Led Zeppelin, Rolling Stones, Free, Ten Years After. Ik wist natuurlijk wel dat blues van oorsprong zwarte muziek was, maar ik meende altijd dat Led Zeppelin etc duizend keer beter en rebelser waren dan die oude zwarte mannen uit de Zuidelijke staten van Amerika. Tot ik me er meer in ging verdiepen, en hoorde dat die witte bands uit mijn jeugd heel erg leentjebuur hadden gespeeld bij hun zwarte voorbeelden en daar flink wat geld aan verdienden. Ik wilde uitzoeken waarom wij, middle class Europeanen, zo geobsedeerd zijn door muziek die oorspronkelijk door zwarte katoenplukkers en afstammelingen van slaven werd gemaakt. Iets vergelijkbaars gold voor country & western, een muzieksoort die ik altijd had afgedaan als wit en conservatief. Maar ook hier bleef er niets heel van de stereotypen. Country kende aanvankelijk helemaal geen rassenverschillen. Wit en zwart maakten begin twintigste eeuw allemaal countrymuziek, en leerden van elkaar. Maar Amerikaanse racisten, onder wie automagnaat Henry Ford, vonden dat geen goed idee en bombardeerden country als witte muziek en blues als zwart. En zo kwam ik dus gaandeweg tot de conclusie dat je Amerikaanse muziek, de blues, de rock ’n’ roll, de country & western, niet los kunt zien van ras en dus evenmin van de politiek die het mensen met verschillende pigmenten onmogelijk maakt om samen te musiceren.
Watter ooreenkomste / verskille is daar tussen “ras” en musiek in SA en Amerika? En Nederland?
Amerika en Zuid-Afrika hebben geschiedenissen die veel op elkaar lijken. Het begon met kolonialisme en uitroeien van de oorspronkelijke bewoners. Daarna kreeg je het binnenhalen van slaven. Het idee van witte superioriteit was essentieel bij het uitvoeren van het beleid dat daarmee samenhing. Daarna kwam er een vernietigende oorlog van wit tegen wit, in Amerika de Burgeroorlog van 1861 tot 1865 en in Zuid-Afrika de Anglo-Boerenoorlog van 1899 tot 1902. In beide gevallen werd de oorlog gevolgd door een korte periode van min of meer gelijke rechten voor witten en ex-slaven, maar uiteindelijk kregen economische motieven de overhand en kwamen er wetten die zwarte en bruine mensen tot tweederangsburger degradeerden (Jim Crow in het Zuiden van de Verenigde Staten en landonteigening en uiteindelijk apartheid in Zuid-Afrika). Dit werd gevolgd door een strijd om gelijke rechten, met in Amerika Martin Luther King als prominente leider en in Zuid-Afrika Nelson Mandela. De zwarte Amerikanen kregen in 1965 algemeen stemrecht, de zwarte en bruine Zuid-Afrikanen in 1994. Maar stemrecht betekent helaas niet dat er een einde komt aan historisch gegroeide ongelijkheid. Dus krijg je bewegingen als Fees Must Fall en Black Lives Matter.
Het grote verschil tussen Zuid-Afrika en Amerika is natuurlijk dat in Amerika zwart een minderheid is (alhoewel in sommige Zuidelijke staten en steden het grootste deel van de bevolking zwart is) en in Zuid-Afrika een meerderheid. Dat maakt de verhoudingen en mogelijke oplossing heel anders.
Als je opgroeit in Nederland kijk je altijd met wat arrogantie naar die heftige geschiedenissen, alsof wij als vooruitstrevende natie daar niks mee te maken hadden, en we onze welvaart alleen maar aan hard werk te danken hebben. Dat is natuurlijk onzin. Nederland heeft een verleden van kolonialisme en slavenhandel. Nederlanders hebben misdaden begaan in Indonesië. En Nederlanders hebben, zoals veel Europeanen, een meerderwaardigheidsgevoel waar we ons nauwelijks bewust van zijn.
Vertel meer oor die dokumentêr Monumental Crossroads1. Is daar ooreenkomste tussen omstrede Mississippi-landmerke en omstrede landmerke in Suid-Afrika?
Die documentaire is gemaakt door mijn Rotterdamse collega Tim van den Hoff, dus ik kan daar niet echt iets over zeggen, behalve dat ik veel van wat hij filmde herkende. Zelf stuitte ik in Selma op een “beeldenkwestie”, omdat ze daar een standbeeld van de controversiële Zuidelijke generaal Nathan Bedford Forrest op de begraafplaats hebben staan. Voor sommigen symboliseert Forrest het Amerikaanse racisme en fascisme (Forrest was de eerste Grand Wizard (topleider) van de Ku Klux Klan); voor anderen is hij een soort De la Rey, een onverschrokken oorlogsheld. De naamgeving in het Zuiden is een enorm probleem. Ik was regelmatig geschokt als ik zag dat bruggen in steden als Selma en Savannah nog steeds zijn vernoemd naar politici met een heel twijfelachtig verleden. Hetzelfde geldt natuurlijk voor de Confederate vlag, de rebel flag, die voor sommigen model staat voor white supremacy en volgens anderen juist Zuidelijke trots uitdrukt. Hij heeft nog steeds een plek in de vlag van Mississippi.
Jy het al baie oor die posisie van die wit Afrikaner in Suid-Afrika en “wit Afrikaner-identiteit” geskryf2. Hoe sal jy wit Afrikaners se posisie in 2020 beskryf?
Ik heb me door mijn werk aan het boek de afgelopen jaren wat minder verdiept in de positie van de Afrikaner, dus is het lastig om daar iets zinnigs over te zeggen. Wat me eigenlijk vooral opvalt is hoe goed de Afrikaners zich, gezien het beladen verleden en de antipathie die nog steeds tegen hen bestaat, hebben aangepast aan de nieuwe situatie. Dat dat hand in hand gaat met een verlies aan taal, cultuur en politieke macht is daarbij onvermijdelijk.
1 Andries Bezuidenhout gaan met Fred oor Blues voor de witte man gesels ná ’n paar kort uittreksels uit die dokumentêr oor omstrede Mississippi-landmerke, naamlik Monumental Crossroads. Hierdie dokumentêr word twee keer gratis op die Woordfees Filmfees vertoon.
2 Afrikaners. Een volk op drift (2012) (Afrikaanse vertaling: Rigtingbedonnerd: Op die spoor van die Afrikaner post-’94) en The Fred de Vries Interviews: From Abdullah to Zille (2008)
Lees ook
Nieuw boek van Fred de Vries: De blues, de pijn, en geen zin meer in het begrip van de blanke
Kom luister na Fred de Vries in gesprek met Andries Bezuidenhout oor Blues voor de witte man. Donderdag 12 Maart | 15:30 | 60 min
|
Buro: MvH