...
Ek het vir ’n lang ruk van my skrywerslewe aan Afrikaans as skeppingstaal vir my romans vasgehou. Ek gebruik opsetlik die woord ‘vashou’, want ek wou my lojale Afrikaanse lesers béhou en bly respekteer, en daarby wou ek seker maak dat ek in hierdie 99% Engelstalige omgewing ook die vermoë behou om dan ten minste, as ek nie in Afrikaans kan praat nie, nog vlot daarin te kan skryf.
...

Recent verscheen de roman DECIMA (2023) van Eben Venter, een generische mengvorm van auto- en ecofictie, fabel en detective, ook wetenschapsfictie zoals het achterplat vermeldt. Een opmerkelijke roman met als centrale figuur een “formidabele swartrenosterkoei” die met uitsterven is bedreigd. Tezelfdertijd is het verhaal een ‘Muttersuche’, het genderequivalent van de meer bekende ‘Vatersuche’. Ook in de recente Nederlandstalige literatuur zijn de voorbije jaren opmerkelijk veel moederboeken verschenen (Tom Lanoye, Adriaan van Dis, Peter Verhelst e.a.). De Zuid-Afrikaanse schrijver draagt zijn jongste roman op aan zijn moeder.

In de Afrikaanse literatuurkritiek wordt DECIMA dezer dagen bijzonder lovend onthaald. Later wordt in de academische literatuurstudie, in het raam van Animal Studies en ecocriticism, beslist aandacht besteed aan Venters intrigerende roman. Venter behoort tot een uitgelezen gezelschap van canonieke schrijvers in het Afrikaans. Bekend zijn de romans Foxtrot van die Vleiseters (1993), Ek stamel, ek sterwe (1996), Horrelpoot (2008), Santa Gamka (2009), Wolf Wolf (2013) en Groen soos die hemel daarbo (2017). Twee romans zijn vertaald in het Nederlands door Riet de Jong-Goossens: Ik stamel, ik sterf (1998) en Dans aan het einde van de dag (2002, vertaling van Foxtrot van die Vleiseters). Naast vertalingen in het Engels is er occasioneel een vertaling beschikbaar in het Duits (Foxtrot van die Vleiseters). Een uitgebreide bio-bibliografie kan worden geraadpleegd op LitNet: https://www.litnet.co.za/eben-venter-1954/.

Een eerste korte ontmoeting met de auteur had plaats in 2006 in de marge van een SAVN-colloquium in Stellenbosch. Toen Eben Venter van 20 tot 29 september 2019 deelnam aan de Week van de Afrikaanse roman, georganiseerd door Ingrid Glorie in Nederland en Vlaanderen, was er gelegenheid elkaar uitgebreider te spreken en een elektronische briefwisseling te starten. Er zijn in Amsterdam afspraken gemaakt om Wolf Wolf, in het Engels Trencherman, naar het Nederlands te vertalen. In The Guardian is in maart 2016 over deze roman opgetekend: “Now, 10 years after its first publication, Trencherman can be read as one of the foundational texts of post-1994 South African speculative fiction”. Ik ben ervan overtuigd dat ook een Nederlandstalig publiek kennis moet nemen van dat belangrijke boek. Met de steun van PEN Afrikaans heeft dat voornemen een kans op succes.

De auteur verhuisde in 1986, op het eind van het apartheidsbewind in Zuid-Afrika (toen verkerend in een noodtoestand), naar Australië waar hij thans nog steeds verblijft (eerst Sydney en Melbourne, momenteel in Brisbane). In de monografie over Eben Venter staat vermeld dat hij een tijdlang gedomicilieerd was in Nederland. Benieuwd naar de contacten van de schrijver-filosoof met de Lage Landen voer ik deze tweespraak.

In Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde (2005) hebben Luc Renders en Eep Francken aandacht geschonken aan Venters werk. Met name Ek stamel, ek sterwe en Foxtrot van die Vleiseters zijn voor een Nederlandstalig lezerspubliek belicht. Beide auteurs van het literair panorama belichten motieven in Venters oeuvre zoals AIDS/HIV-epidemie, migranten-tussenpositie, kritiek op het Afrikaner cultuurnationalisme, homoseksualiteit, politieke veranderingen. Over Foxtrot van die Vleiseters is bijvoorbeeld opgemerkt dat het een moderne en kritische plaasroman betreft, in de lijn van soortgelijke anti-idealiserende en maatschappijkritische plaasromans van André Brink, Karel Schoeman, Wilma Stockenström, Etienne van Heerden en Marlene van Niekerk. In de roman wordt de archetypische Boerendynastie verstoord: Petrus Steenekamp volgt zijn vader Hendrik niet op. Ze  zullen niet “saamstaan” in een Zuid-Afrika waar politieke transitie begin jaren negentig aanleiding geeft tot geweld en criminaliteit. De oudere generatie van witte Afrikaners is bevreesd voor maatschappelijke veranderingen en verkiest een houvast in het verleden te zoeken, een voltooid verleden tijd die dus definitief voorbij is. Aan de hand van beide metaforen in de romantitel (“Foxtrot” en “Vleiseters”) wordt het stereotiepe beeld van de Afrikaner cultuur voorgesteld. Naar aanleiding van deze toelichting in de Lage Landen bij Venters roman ligt de vraag voor de hand in hoeverre de schrijver literatuur aanwendt om een geëngageerde (politiek-ideologische) positie in te nemen. Een positie die gericht is tegen het reactionaire en louter nostalgische witte Afrikaner-nationalisme, het patriarchale systeem dat decennialang de Afrikaner cultuur heeft gedomineerd. Romans van Venter, die overigens over méér maatschappelijke onderwerpen handelen, kunnen worden gelezen als de uitdrukking van een kritische houding tegenover normatieve en intussen al lang gedateerde waarden van een Afrikaner cultuurgemeenschap. Ook in Ek stamel, ek sterwe trekt de protagonist Konstant, een Afrikaner seun, niet terug naar de oude plaas om er zoals verwacht de Boerenkroniek voort te zetten. Naast de AIDS-problematiek (“die pes”) gaat de roman over migratie en gevoelens van existentiële twijfel die de tussenpositie (tussen Johannesburg en Sydney) met zich meebrengt.

...
De positie van de buitenstaander, die alleen sporadisch terugkeert naar zijn vaderland om er bijvoorbeeld in jouw geval recent een roman voor te stellen, is wel een bijzondere positie, zelfs intrigerend en revelerend: van op afstand kan de realiteit van Zuid-Afrika worden in ogenschouw genomen.
...

Dit zijn inderdaad voorlopig de twee enige romans, toch al daterend van de jaren negentig, die van Eben Venter in het Nederlands zijn gepubliceerd. Op grond hiervan is in het Nederlandse taalgebied het beeld ontstaan van een sociaalkritische auteur, die zich sinds zijn vertrek naar Australië ongemeen fel uitspreekt – aan de hand van satire en ironie – over mistoestanden in zijn vaderland (corruptie, criminaliteit, sociale en economische ongelijkheid, homofobie en misogynie). Het oeuvre is vele malen rijker dan het imago dat in de Nederlandse literatuurkritiek is geconstrueerd. Het werk kan ook ecokritisch worden gelezen, zoals gezegd in het perspectief van Animal Studies, postkoloniale letterkunde en de sterk aanwezige queer-thematiek.

*

Eben, indien er een recentere roman is van jouw hand die je aan een Nederlands leespubliek wil voorstellen: aan welke titel denk je dan specifiek? In hoeverre kun je trouwens instemmen met het (reductionistische) beeld dat van jouw werk in de jaren negentig en begin 2000 is tot stand gebracht in Nederland en Vlaanderen?

Dit sou sonder twyfel my nuutste roman, DECIMA, wees, met ’n omgewingsmotief wat lesers wêreldwyd aanspreek. Slegs wat betref lokalisering, vind die verhaal op veel meer plekke plaas as net die Oos-Kaap waar die hoofkarakter, die swartrenostermoeder Decima, woon en wei. Die verhaal speel naamlik af in Hong Kong, NYC, België, Namibië en Kenia en ook in Australië, aangenome ‘nuwe moederland’ van die hoofverteller.

Daar is ’n kerntoneel in Foxtrot van die Vleiseters/Dans aan het einde van die dag waar die jong, wit plaasseun saam met ’n jong, swart meisie deur ’n gat in die heining van die warmwaterbronne op Aliwal-Noord kruip. Alles in hierdie toneel is binne die apartheidsjare van toe verbode: die lyflike samesyn van Petrus en Buziwe, die betreding van die ‘slegs vir blankes’ swembadterrein, die vryheid wat die twee jongmense hulleself gun. Ek was nooit die soort aktivis soos Breyten Breytenbach wat die daad by sy polities-kritiese oortuiginge gevoeg het en vir sewe jaar in die gevangenis daarvoor moes boet. Die skrywe van fiksie was my uitweg, en daardie verbode toneel staan as simbool van my eie,  beskeie protes teen die vergrype van apartheid, veral die lewensbegrensende wette wat in die eerste plek alle swartmense geraak het, maar uiteindelik ook ons witmense.

In hoeverre was je betrokken bij de vertaalslag van beide vroege romans door Riet de Jong-Goossens? Zijn er vroeger al plannen gemaakt om een derde romantitel te vertalen?

Heb je toentertijd de kritische receptie in de Nederlandstalige kritiek gevolgd? En in hoeverre vindt het recentere werk, met aandacht voor het Antropoceen en de klimaatproblematiek, met focus op de milieukwestie, aansluiting bij recente tendensen in de Nederlandse literatuur?

Ek en Riet het deurgaans gekommunikeer oor details in die verhaal, die nuanse van bepaalde uitdrukkings, of sinspelinge in die teks op Afrikaanse volksliedjies en idiome (veral in Ek stamel, ek Sterwe). Ek was egter nie naastenby so nou daarby betrokke soos met die Engelse vertalings van Horrelpoot/Trencherman en Ek stamel, ek sterwe/My Beautiful Death, juis omdat ek Engels veel beter beheer as Nederlands.

Daar was ’n poging om Horrelpoot in Nederlands te laat vertaal, maar die fel distopiese strekking van die boek het waarskynlik vertaler en uitgewer laat huiwer. Trouens, in Suid-Afrika het ten minste twee mense, invloedryk binne Afrikaanse letterkundekringe, die publikasie van die boek afgeraai.

Dis moeilik om na al die jare oor die kritiese ontvangs van my twee Nederlands vertaalde romans te praat. Riet het sonder twyfel Ik stamel, ik sterf vertaal met sensitiwiteit vir die vertellerstem en emosionele lading van die verhaal, en ek dink resensente en lesers het dit aangevoel.

Die omslag van Dans aan het einde van de dag is ’n foto van David Goldblatt, die Suid-Afrikaanse fotograaf wat met uitnemendheid die samelewing en die politiek krities, maar met kompassie gedokumenteer het. Die foto op Dans wys ’n ouer man en vrou aan’t danse in die afgeleë Gamkaskloof, Wes-Kaap. Regs steek die wit valle van ’n jongvrou in trourok uit, en links ’n tannie wat skater oor die jolige danspassies. Die sfeer van die foto is die van my roman: dans dat die stof so staan ten spyte van die politieke onrus (die boek open met die aankondiging van die Jaar van die Noodtoestand), die vergrype van apartheidsamptenare, die verinnerlikte rassisme en die ondergrawing daarvan (deur die Petrus Steenekamp-karakter). Tot hoe ’n mate Nederlandse lesers al die nuanses verstaan het of wou verstaan, kan ek nie sê nie.

...
Ek het geen idee oor hoe prominent klimaatsproblematiek en die dier as gevoelvolle wese of sentient being, want dit wil ek ook noem, figureer as tendens in die Nederlandse letterkunde nie.
...

Ek het geen idee oor hoe prominent klimaatsproblematiek en die dier as gevoelvolle wese of sentient being, want dit wil ek ook noem, figureer as tendens in die Nederlandse letterkunde nie. Indien ek ’n lukrake blik oor Engelse boeke werp wat ek onlangs gelees het, boeke waarin genoemde kwessies voorop staan, dink ek aan Barry Hines se klassieke The Game Keeper, Virginia Woolf se sielvolle biografie van ’n spanielhond, Flush, en die eweneens klassieke, veelvertaalde Ishmael, waarin die gelyknamige gorilla in gesprek tree oor hoe die wêreld van die aanslag van homo sapiens gered kan word.

My pasgepubliseerde roman DECIMA sluit tematies by bg. werke aan: die koloniale moord- en doodslag van wild in die destyds ‘verowerde’ Afrika-lande, die megaherbivoor as gevoelvolle wese, die twyfelagtige opdrag aan die mens in Genesis 1:28, die kommodifikasie van diere en die melancholie oor die (onomkeerbare) vernietiging van die Blou Planeet.

Je schrijft in het Afrikaans, hoewel jouw leefomgeving in Australië Engelstalig is. Werk dat in het Engels beschikbaar is, is door anderen vertaald en niet door jouzelf. Vanwaar die keuze om in je eerste taal te blijven schrijven? Eerder al heb je je liefde voor het Afrikaans als moedertaal uitgedrukt. Ook de Nederlandse journalist Fred de Vries merkte op in Afrikaners. Een volk op drift (2013): “Venter [is] in de loop der jaren veranderd van een progressieve Afrikaner die weinig moest hebben van ‘de taal van de onderdrukker’ in een voorvechter van het Afrikaans” (p. 135). Zonder daarbij te vergeten, naar jouw zeggen, “het achterbakse van de Afrikaner cultuur” onder de aandacht te brengen. In DECIMA lees ik deze passages (over de moeder van de protagonist): “Die Afrikaans van my moeder kan nooit uitgeban of vernietig of nimmereindigend sleggemaak word nie, net soos al die bossies met soveel moeite benoem is, en tog ook so vry maklik om daardie verbintenis met die aarde vas te maak, om te lewe en te sterwe en weer uit te groei met presies dieselfde naam, beeskloutjie en brakslaai en spinnekopbolletjie en haasballetjies, onsegbaar in enige ander taal, name verewig in hulle wortels, hulle lattakke en saaddoppe” (p. 85) en “Die aandgebed weerklink nog, die Afrikaans soos sy dit in haar mond bewaar, die keelklanke saggemaak deur haar jare, die vokale effe uitgerek. Dis my moedertaal in die holte van my oor wat ek, hoop ek, sal bly hoor” (p. 126).

Heb je zelfvertalingen ondernomen? Ik denk hierbij aan het proefschrift dat je vorig jaar afleverde over het fenomeen van de zelfvertaling of de “autotraduction”. We hebben per e-pos hierover nog kort een gedachtewisseling gevoerd. Heb je eraan gedacht om zoals André Brink en Elisabeth Eybers zelf vertalingen te maken van het oorspronkelijk in Afrikaans geschreven werk?

Ek het vir ’n lang ruk van my skrywerslewe aan Afrikaans as skeppingstaal vir my romans vasgehou. Ek gebruik opsetlik die woord ‘vashou’, want ek wou my lojale Afrikaanse lesers béhou en bly respekteer, en daarby wou ek seker maak dat ek in hierdie 99% Engelstalige omgewing ook die vermoë behou om dan ten minste, as ek nie in Afrikaans kan praat nie, nog vlot daarin te kan skryf. En om al die eiesoortige, en koddig-lieflike, Oos-Kaapse uitdrukkings en name en benaminge nie net in my notaboeke te behou nie, maar ook weer-en-weer daaraan gestalte in my verhale te gee.

In 2022 het ek my PhD oor die teorie van vertaling, spesifiek selfvertaling, aan die Universiteit van Queensland voltooi. Wat gebeur met die teks wanneer die outeur nie net die teks skep nie, maar ook die alleenreg besit, die outoriteit, om daardie selfde teks te vertaal? Een aspek van hierdie ‘dubbele’ outeurswerk is dat die skrywer-verteller, selfs al is dit ’n akademiese teks, sigbaar na vore tree.

My roman DECIMA wat beskryf word as ’n versnit van outofiksie, fiksie, fabel en diep-nagevorsde nie-fiksie, gee blyke van hierdie vooropstaande outeur. Daar was egter ’n tweede uitvloeisel uit my PhD-werk: vir die eerste maal was ek vertroud genoeg met Engels om my roman vanuit die staanspoor in dié taal te skep. Dit was ’n verskuiwing vir my, met gevolge. Nou kon ek ’n teks bou en saam met my eindredakteur verfyn en herhaaldelik afwerk, dit wil sê die teks van alle slordige of oorbodige of toutologiese dinge stroop. Die resultaat was ’n ordentlike konstruksie op stewige fondasie, en dis juis hierdie ‘stuk werk’ wat, toe ek met die Afrikaanse vertaling daarvan begin, my die vryheid gegee het om los en speels, flankerend met idiome en woordskeppings en volksuitdrukkinge, daarmee om te gaan. Die Afrikaanse teks was dan ook effe langer as die 178 bladsye van die Engels.

Je volgt de recente Afrikaanse literatuur, een literatuur die bijzonder vitaal is en in een meerstemmig Afrikaans – in Afrikaanse taalvariëteiten – wordt geschreven. In die literatuur, vooral van bruin en swart schrijvers (maar niet uitsluitend), gaat het over sociale onrechtvaardigheid en economische ongelijkheid, armoede, etnisch-culturele conflicten, kortom de etterende wonden van het apartheidsverleden, en de woede daarover. Het is een bekommernis die ook in jouw werk resoneert. In ieder geval biedt het werk kritisch tegengewicht voor de klassieke Afrikaanse roman waarin een patriarchaal en hetero-normatief denken dominerend is. Jouw literaire oeuvre is natuurlijk meer dan een maatschappijkritisch statement, een verbale uitdrukking van bekommernis en ongenoegen. Het gaat in literatuur vooral over vormentaal en stijl. Vind je dat in de kritische ontvangst van het oeuvre voldoende aandacht gaat naar die zogenaamde literariteit: wat van een tekst een literaire tekst maakt. Ik lees vooral dat de romans bepaalde thema’s aankaarten, waarbij soms te makkelijk voorbij wordt gestapt aan formele en stilistische bijzonderheden die het werk niet inwisselbaar of beter: idiosyncratisch maakt. Zoals het idioom van de schrijver, stilistische eigenaardigheden, tekstcompositie, een eigen beeldengrammatica.

Skrywers interesseer my bowenal as hulle kreatief omgaan met woorde, met taalgebruik en sintaksis, met styl en toon, of hulle nou Afrikaans of Engels of Nederlands skryf. Ek dink nou plotseling aan die Ierse outeur John Banville wat iewers skryf van ’n voëltjie met ’n roundy head. Die verbuiging van die byvoeglike naamwoord sluit aan by sy opmerking in ’n onderhoud: ‘English writers for the most part try to follow Orwell’s dictum that prose should be a pane of clear glass through which you look, but Irish writers think of prose style as a distorting lens. We love that ambiguity; we love that a word can have three or four meanings at the same time’.

Al het ’n boek ook ’n oorwegend sosio-politieke of queer onderwerp, of die van omgewingsbewaring en diereregtebeskerming, kwessies wat my tans boei, en die taal is so gewoon soos ’n stil, grys meer, dan sal ek daardie boek nie klaarmaak nie.

Vanaf my debuutroman, Foxtrot van die Vleiseters, wat ek terloops gedurende ’n driemaandelange sabbatical in Donegal, Noordwes-Ierland geskryf het, het ek speels met taal en die vorm van die roman omgegaan. Ek weet nie hoe dit gekom het nie, miskien omdat ek reeds toe al wyd en baie gelees het; en op grond van die geïnternaliseerde leeskennis het ek eenvoudig aangevoel wat Bruce Lee so goed begryp (as ek iemand so buitennissig soos hy hier mag aanhaal ): ‘If you follow the classical pattern, you are understanding the routine, the tradition ... you are not understanding yourself’.

Dus, Foxtrot van die Vleiseters was eintlik ’n sameflansing van 17 kortverhale, met 'n appendiks van onderhoude met die hoofkarakters om ’n sweem van realiteit te skep. Ek stamel, ek sterwe was bewussynstroom in die eerstepersoon, tot en met die sterwensoomblik, en toe selfs, á la die Boeddhiste, binne daardie doodsruimte. In Horrelpoot/Trencherman het ek op die spoor van Joseph Conrad se Heart of Darkness geloop en sy storie binne ’n hedendaagse Suid-Afrikaanse volkome distopiese konteks laat afspeel.

Uiteindelik het selfs dié variasies op die vorm van die roman en die vertellerstem nie ver genoeg gegaan nie. In DECIMA het ek dus weggeval met veelvuldige vertellerstemme, elk behorende tot ’n ander karakter, en telkens met ’n andersklinkende toon, en het ek genres met mekaar verweef; die totale verhaal is ’n tapisserie van oënskynlik los-verbandhoudende fragmente. En toe dit by die pratende swartrenoster en Skalpie die kransaasvoël, kom, het ek hulle taal vervorm, gebuig, gerek en uitgetorring. 

Medeskrywer en vriend Ingrid Winterbach het na die lees van die roman in ’n privaat e-pos as volg aan my geskryf: ‘En al hierdie uiteenlopende sake (in DECIMA) is saamgesnoer deur jou lieflike, verleidelike, sensuele stem. So ’n uniéke stem’. Hierdie opmerking het ek geweldig waardeer: die raaksien en -lees van, soos jy dit hierbo stel: die idioom van die skrywer, stilistiese eienaardighede, die komposisie van die verhaal (dit staan voorop in die betrokke roman), en gebruik van beelde. In DECIMA het ek, wat betref onderwerp en vorm van die ‘roman’, tuisgekom.

De positie van de buitenstaander, die alleen sporadisch terugkeert naar zijn vaderland om er bijvoorbeeld in jouw geval recent een roman voor te stellen, is wel een bijzondere positie, zelfs intrigerend en revelerend: van op afstand kan de realiteit van Zuid-Afrika worden in ogenschouw genomen. Afstand creëert perspectief, kritische distantie. Je behoort wel en niet tot de Afrikaanse letteren: als literair auteur ben je onmiskenbaar geworteld in de Afrikaanse literaire traditie van de kritische (anti-normatieve) plaasroman. Maar als persoon verblijf je in het verre buitenland. Je hebt ooit gesteld dat de positie van buitenstaander helpt om te communiceren over je verhouding met je ‘Afrikaansheid’. De ambivalente ergens-nergens houding, zoals Fred de Vries schrijft: de “half-emigrant”-status, biedt dus een nogal interessante invalshoek. In hoeverre heeft het jarenlange verblijf in Australië, in contact met andere schrijvers buiten Zuid-Afrika, jouw manier van schrijven mee bepaald? Die terugkeer, altijd weer ondernomen, wordt ook gethematiseerd in DECIMA.

Die karakters in my boeke het dikwels al die eienskappe van ’n buitestander: in Wolf, Wolf moet Mattheüs Duiker uiteindelik aan sy gerieflike middeklasbestaan vaarwel roep om ’n soort wit bergie of Kaapse rofslaper te word. In Groen soos die hemel daarbo staan Simon (en die trant van die roman) weg van die dikwels uitgebeelde gay man wat getraumatiseer is deur HIV-AIDS of gewond is deur een of meer vervreemdende sekservaring. Simon is wellustige sekssoeker, en selfs al loop ’n ontmoeting skeef, beskou hy dit nog steeds as ’n waardevolle lewenservaring. 

Ek self was, belaai met al die voordele van ’n wit, bevoorregte man, nog altyd ’n buitestander. Op skool is ek ’n sissie genoem omdat ek nie die fris, rugbyspelende tipe was nie. (So ’n benaming sal my deesdae vlei). Op ons plaas het ek stoksielalleen die veld ingeloop en die rante uitgeklim, aan die Karoobossies geruik, gekyk hoeveel tekens ek van wilde diere kon sien: ystervarkpenne, erdvarkgate, amoniakvlekke van dassies. Soos ek onlangs in ’n artikel in die Nederlandse tydskrif Armada genoem het [verschijnt november 2023, yt]: dit is g’n wonder dat hierdie Oos-Kaapse plaas weer-en-weer en op verskillende wyses by my romans ingevoer is nie. Nou dat ek meer as die helfte van my lewe hier in Australië woon, word daardie stowwerige, speseryagtige aroma van die besembos iets anders, tegelykertyd bekend en al hoe vreemder, en as ek oor daardie fyn, bottelgroen blare van die besembos hier in my studeerkamer op die verre ooskus van Australië skryf, wonder ek selfs of dit so bestaan, so ís soos ek wil hê dit moet wees: iets innigs en moois, iets waaroor ek nou nog, na al die jare, my hart kan verloor.

Ek kan en wil slegs nog oor Suid-Afrika skryf as binne-buitestander. Daar is ’n fragment in DECIMA waar een van die stropers met ’n taxi ry na sy grootworddorp, Cradock, om die seën vir hulle beplande strooptog by sy ouma, sy makhulu, te gaan vra. Ek het alles ingegooi om die toneel te kan skryf: al my kinderherinneringe aan die Oos-Kaaps, my meer onlangse fotodokumentasie en nota’s oor die dorp soos dit deesdae daar uitsien, die geskiedenis van Cradock voor en na 1994; en toe het ek myself van daardie dorp en die stroper Athule Bomvana verwyder. Ek sou nooit daar bly, miskien nooit eers weer deur daardie dorp ry nie. Ek ken g’n enkel mens in Cradock nie. Ek is nie van daar nie. Miskien is dit die voordeel van hierdie binne-buitestandersposisie wat Ingrid Winterbach raakgesien het toe sy in daardie selfde e-pos opgemerk het: ‘Die uitbeelding van byvoorbeeld die twee poachers vind ek fantásties. (Geen ander Afrikaanse skrywer skryf so onselfbewus oor ’n swart man nie. Oor swart mense nie)’.

Met welke schrijvers of oeuvres voel je in het Afrikaans én internationaal affiniteit, eventueel een “correspondance”? Volg je het literaire gesprek in het Afrikaans op de voet, de kleine polemieken, het gemorrel in de marge van het literatuurbedrijf? Hoe sta je eigenlijk tegenover een Afrikaanse literatuur die steeds meer, in contact met andere talen en culturen, geleidelijk maar onmiskenbaar een ontwikkeling doormaakt, zelfs een existentiële gedaantewisseling? Met als tegenbeweging – eigen aan de dynamiek van het literaire bedrijf – schrijvers en uitgevers die soms krampachtig vasthouden aan een voltooid verleden: een literatuur die lange tijd cultureel exclusief was, in zichzelf opgesloten.

As ek met die S’e mag begin: ek hou van die stories en styl van Salinger, Sebald, James Salter en Karel Schoeman. Ek het onlangs die Ierse skywer en Bookergenomineerde Claire Keegan se Small Things Like These gelees. Die impak van daardie slegs 110 bladsye: die woordspaarsamigheid en die woordrykdom, die gravitas van die vertelling.

Wat die Afrikaanse letterkunde betref: of ek nog vir myself as wit Afrikaanse skrywer ’n plek daarbinne kan oopskryf, of daar nog plek vir my sal wees, sê oor tien of vyftien jaar, wie weet. Reeds in my debuutroman was daar al ’n storie wat in Chile afgespeel het. Ek sal nie maklik ’n verhaal skryf wat slegs in Suid-Afrika afspeel, en slegs in Afrikaans. As ek enigsinds daarin kan slaag, skryf ek graag vir die wêreldleser.

Baie dankie Yves vir die geleentheid om jou indringende vrae te (probeer) antwoord.

Van harte dank, Eben. Van die vertaling van een roman van jouw hand voor een Nederlands publiek, na Ik stamel, ik sterf en Dans aan het einde van de dag, maken we de komende tijd werk. Meteen is dit een warme oproep aan het adres van PEN Afrikaans, de organisatie die vertalerwerkbeurzen toekent.

*

Brisbane (Australië)|Johannesburg

Deze tweespraak wordt later gebundeld in Twee overzijden. Kronieken en tweespraken (Academia Press, Gent). De dialogen worden gevoerd met Gabeba Baderoon, Robert Dorsman*, Lynthia Julius, Antjie Krog*, S.J. Naudé, Fanie Olivier, Jolyn Phillips, Alwyn Roux, Riana Scheepers, Marlies Taljard*, Hans ten Berge, Alfred Schaffer, Adriaan van Dis, Etienne van Heerden, Marlene van Niekerk, Eben Venter* en Ingrid Winterbach. (* = gepubliceerd op Voertaal).