Af en toe steeg er aan het eind van een gedicht een zucht op, of werd er instemmend gebromd. Tijdens een afwisselende voorstelling konden de bezoekers van De Nieuwe Liefde, “huis voor taal” in Amsterdam, zondag 8 september kennismaken met de Zuid-Afrikaanse poëzie in de breedste zin van het woord.
“Zuid-Afrika, Het land van de vele talen” was deel 4 van “Expeditie Poetry”, een programmareeks waarin elke keer de poëzie van een ander taalgebied wordt geïntroduceerd. Eerder kwamen de poëzie van Perzië, Suriname en China al aan bod, en in de volgende maanden zijn Syrië en Latijns-Amerika aan de beurt.
Zondagmiddag stond de poëzie van Zuid-Afrika dus centraal. De bijeenkomst werd georganiseerd door De Nieuwe Liefde in samenwerking met het Zuid-Afrikahuis en uitgeverij Atlas Contact. De presentatie was in handen van schrijver, redacteur en programmamaker Mirjam van den Hengel.
Vele talen, vele varianten
Zuid-Afrika is een land met elf officiële talen (én gebarentaal, ook al wordt die vaak vergeten). Al die verschillende talen en tradities maken het complex over “dé” Zuid-Afrikaanse literatuur te praten, waarschuwde Margriet van der Waal, bijzonder hoogleraar Zuid-Afrikaanse letterkunde, cultuur en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.
Margriet van der Waal
Wat het Afrikaans betreft, stipte Van der Waal onder meer de plaats van het Afrikaans tussen de andere Zuid-Afrikaanse talen aan, evenals verschillende opvattingen over het ontstaan van het Afrikaans en het onderscheid tussen standaard-Afrikaans en variëteiten als het Kaapse Afrikaans. Met betrekking tot de poëzie contrasteert ze een autonome literatuuropvatting en literair engagement (strijdpoëzie, gekoppeld aan noties als censuur en ballingschap).
Na deze contextualisering las Van der Waal enkele gedichten van Elisabeth Eybers en Breytenbach voor. Eybers’ “Twee kleuters in die Vondelpark” deed het Amsterdamse publiek onmiddellijk verrast overeind veren.
Als voorbeelden van nieuwe stemmen in de Afrikaanse poëzie haalde Van der Waal Pieter Odendaal en Jolyn Phillips aan. Phillips is, net als de inmiddels ook in Nederland meer bekende Ronelda Kamfer, een jonge dichteres die het standaard-Afrikaans heeft ingeruild voor het Afrikaans van haar gemeenschap. De doorbraak van schrijvers als Kamfer en Phillips laat zien dat de poortwachters van de Afrikaanse literatuur, zoals uitgevers en schoolboekmakers, die de Afrikaanse literatuur in de apartheidsjaren nog angstvallig wit en elitair probeerden te houden, een meer inclusief literatuur nastreven.
Talen, tradities, media
Via Antjie Krogs vertalingen van literaire teksten uit andere Zuid-Afrikaanse talen uit Met woorde soos met kerse komt het gesprek op de literaire tradities van deze andere talen, zoals de recitaties van de prijsdichters. Volgens Van der Hengel is het werk van dichters in deze talen zelfs in Zuid-Afrika moeilijk verkrijgbaar en grotendeels onbekend. Deze poëzie verspreidt zich niet via de formele kanalen, maar bijvoorbeeld als “spoken word” of “performance poetry”.
De complexiteit van “dé” Zuid-Afrikaanse poëzie wordt deze middag weerspiegeld door het inzetten van verschillende stemmen en verschillende media. De Nederlandse toneelschrijfster Esther Duysker is gevraagd om Afrikaanse gedichten in Nederlandse vertaling voor te lezen. We horen geluidsopnames van Ingrid Jonker (“Bitterbessie Dagbreek”), en de toenmalige president Nelson Mandela die bij de opening van het parlement in 1994 een Engelse vertaling van Jonkers “Die kind” voorleest. En we zien een video van de jonge dichteres Koleka Putuma.
Esther Duysker
Een bijzondere rol is weggelegd voor de Zuid-Afrikaanse cellist Abel Selaocoe. Hij ziet het als zijn missie om een klassiek Europees instrument als de cello te verbinden met niet-westerse muzikale tradities, zoals township jazz en de strijdliederen van Hugh Masekela. “Muziek gaat niet over huidskleur”, zegt hij, “maar over klank en menselijke expressie.” Selaocoe blijkt ook een ware stemkunstenaar, die het keurige Amsterdamse publiek tot een tweestemmige Afrikaanse zang weet te bewegen.
Abel Selaocoe
Een laatste slimme toevoeging tot deze voorstelling zijn de projecties van de foto’s van Ad van Denderen uit de tentoonstelling “Welkom Today”, die nog t/m 13 oktober in het Stedelijk Museum te zien is. Zoals al meerdere keren op Voertaal besproken is, draait deze tentoonstelling om meerdere stemmen en meerdere perspectieven, door de jaren en de bevolkingsgroepen heen.
Mirjam van der Hengel en Ad van Denderen
De makers van de voorstelling “Zuid-Afrika, Het land van de vele talen” hebben goed begrepen dat het onmogelijk is om binnen anderhalf uur een uitputtend beeld van de Zuid-Afrikaanse literatuur te geven. Kenners en puristen zouden vast en zeker allerlei canonieke werken gemist hebben. Maar door de afwisseling van beschouwing, voordracht, muziek en fotografie, levende klanken en ingeblikt beeld- en geluidsmateriaal, ontstaat er een bewust open en inclusief beeld, dat het publiek geïnspireerd, maar ook een beetje verward achterlaat. En als het gaat om een land met zo veel verschillende talen, is dat precies het gewenste effect.
- Foto’s: Elize Zorgman
Lees ook
Buro: IG
