Het verhaal speelt zich in de toekomst. De Oranjes zijn uit Nederland verjaagt. De president is een klimaatontkenner waarin je zonder heel veel moeite een politicus als Thierry Baudet herkent. Het land wordt geteisterd door klimaatrampen. Zelfs al is de ramp gaande, de klimaatontkenners blijven ontkennen dat de mens deze veroorzaakt. De media wordt sterk ingeperkt. De "cloud" eist zijn tol. Alles en iedereen houdt deze naar totalitair riekende regering in de gaten.
Adriaan van Dis schrijft een heuse klimaatroman – Neukende computers en allesverzengende rivieren
Adriaan van Dis: KliFi – Woede in de republiek Nederland
Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas Contact
ISBN: 978 90 254 7086 9
Prijs: € 17,50
De laatste roman KliFi van Adriaan van Dis is een Klimaatroman zoals er meer verschijnen. De onlangs vertaalde roman van Ingrid Winterbach Roerige tijden kun je ook in deze groep van "klimaat fictie" indelen. KliFi is er de afkorting van. De hoofdpersoon Jácob Hemmelbahn van KliFi wil een boek schrijven. Hij stort zich op het nieuwe genre van de klimaatroman.
De ontheemden raakten hem: hun verzet, hun overlevingsdrang en aanstekelijke getiktheid. Zijn verontwaardiging dreef hem naar zijn schrijftafel. Nederland mocht hier niet van wegkijken. Hij dacht aan een pamflet: Aanklacht moest de titel zijn – hoewel, dat riekte te veel naar J'accuse. Hij koos voor minder pretentie: KliFi. Een naam die de jeugd moest aanspreken én een steek onder water naar de klimaatontkenners. (20)
KliFi onderscheidt zich van andere romans van Adriaan van Dis. Het boek bevat veel typografische elementen: grote letters, letters in rood, vetgedrukte letters, stukken in andere lettertype weergegeven of grote delen in cursieve letter. Ook zijn er verschillende afbeeldingen (schaar en auto met een stekker eraan), doorgehaalde tekst en zwarte balken door tekst.
De Republiek
Het verhaal speelt zich in de toekomst. De Oranjes zijn uit Nederland verjaagt. De president is een klimaatontkenner waarin je zonder heel veel moeite een politicus als Thierry Baudet herkent. Het land wordt geteisterd door klimaatrampen. Zelfs al is de ramp gaande, de klimaatontkenners blijven ontkennen dat de mens deze veroorzaakt. De media wordt sterk ingeperkt. De "cloud" eist zijn tol. Alles en iedereen houdt deze naar totalitair riekende regering in de gaten.
Daarmee is KliFi een toekomstroman waarin een grote ramp zich voltrekt. Het huis van Jácob Hemmelbahn staat op een verhoging in het rivierenlandschap. In De Kuil, een dorp iets verderop, wonen de verdrukten. Het zijn de vluchtelingen, illegalen en andere ontheemden. Als het leger komt, nemen ze Jácobs huis in om de gewonden en hulpbehoevenden te verzorgen. De hele reddingsoperatie is vanuit zijn huis.
De Kuil
Jácob is een oudere man die het niet altijd meer op een rijtje heeft. Zijn vrouw Agnes is een aantal jaar geleden overleden. Nu heeft hij een vriendin Talétha uit Armenië die in De Kuil woont. Hij probeert haar vergeefs te bereiken. Iedereen heeft haar gezien, behalve hij. Zo blijft Jácob in het ongewisse. Het lijkt ook wel dat zij een andere definitie van liefde erop na houdt dan de bejaarde Jácob.
Het zwaartepunt van de roman ligt bij het vijfde hoofdstuk waarin de storm is gaan liggen, maar de omvang van de ramp wel duidelijk wordt. De verwarring om de bewoners van De Kuil, maar ook de relatie met de buurman, boer Kees die vergeefs zoekt naar zijn vuurwapen en tractor. Er is heel veel verdwenen door het wassende water. En de ene na de andere drenkeling neemt bezit van Jácobs huis.
Neukende computers
Als Meryem in huis komt, lijkt haar doel vooral het ontfutselen van informatie over de niet-geregistreerde mensen die Jácob heeft genoteerd. De buurman boer Kees waarschuwt hem als Meryem vertrekt.
Jácob hoefde Meryem niet uit te laten. Ze liet zichzelf uit. De trilde na van de klap.
Jácob stond bleek voor zijn boekenkast.
"Gooi die kaartjes meteen weg."
"Maar dat zijn mijn aantekeningen!"
"Het gaat om hún leven." Kees liep naar Jácobs laptop. "Heb je gezien hoe ze haar telefoon met jouw computer heeft laten neuken? Wat zit er allemaal in?"
"Eh... probeersels, halve verhalen, mails, berichtjes - maar veranderd." Jácob scrolde, controleerde. "Alles zit er nog in." (150)
Een heuse rampenroman. Jácob past niet echt in de tijd waarin de roman speelt. Hij gelooft in de kracht van het boek en wil graag vluchten in de boeken. Vergeefs zoekt hij een manier om het verhaal te kunnen vertellen. De truc die Van Dis hier opvoert is even oud als de literatuur is. Vooraf meldt de verteller dat hij deze documenten ook maar gekregen heeft van zijn uitgever. Daarmee maakt hij de sprong in de tijd.
Adriaan van Dis / Foto: Idelette Bos [CC BY 4.0], via Wikimedia Commons
Roeren met thema's
Van Dis roert in KliFi allerlei thema's die nu spelen ter hand. Niet alleen de klimaatverandering komt aan de orde. Ook het populisme, de vreemdelingenhaat en de bedreiging van allerlei grote online spelers. De telefoon luistert mee en niet zo'n beetje ook. Het bespieden van de eigen bevolking, de overheid die niet vertrouwd wordt door haar eigen burgers en het egocentrisch nationalisme. Allemaal onderwerpen die in KliFi een rol spelen en het verhaal daarmee wel heel duister en vooral beklemmend maken.
Al met al is KliFi een natte bedoening, waarin de waterstromen zegevieren. Net als dat de rivier van het verhaal je meesleurt in een enorm pessimistische onderstroom. Dat literatuur ook troostrijk kan zijn in bange dagen, haal je als lezer vooral uit Jácob die zich vergeefs aan zijn boeken probeert vast te klampen. Uiteindelijk moet hij dat ook loslaten.
Allesverzengde rivier
Voor Adriaan van Dis is er geen adagium als "de liefde overwint alles" of er zullen altijd helden opstaan die de wereld zullen redden. In zijn boek KliFi is de rivier een allesverzengde stroom water die alles meeneemt. Alles verdwijnt. Al is het soms raadselachtig hoe dingen terugkeren. Je vraagt je als lezer af hoe betrouwbaar de sympathieke Jácob is.
Of KliFi daarmee een roman is die bekijft, zoals andere boeken van Adriaan van Dis wel doen, dat is de grote vraag als je de laatste bladzijde dichtslaat. Een boek als De wandelaar, dat het boek was bij de Nederland leest actie in november 2021, roept veel meer vervreemding op en weet het hart te raken. KliFi is een spel waarin de negativiteit over de toekomst best betreurenswaardig is. Een dergelijk zwart toekomstbeeld schreeuwt om verhalen met een uitweg, een vlucht. Helaas ontbreekt die mogelijkheid voor de lezer van KliFi.
Eredoctoraat
Woensdag 11 mei 2022 kreeg Adriaan van Dis van de Radboud Universiteit in Nijmegen een eredoctoraat uitgereikt. De erepromotor prof. dr. Margot van Mulken verleende hem het eredoctoraat vanwege zijn verdiensten als ambassadeur voor het leren van talen en culturen. Van Dis is door de jaren heen actief geweest in de Nijmeegse academische wereld, te beginnen in de jaren zeventig.
In Politiek Cultureel Centrum O42 stelde hij bij een manifestatie rondom het werk van Breyten Breytenbach de apartheid in Zuid-Afrika aan de kaak. Ook was hij betrokken in diverse universitaire projecten over religieuze tolerantie en over emancipatie van de lhbtiq+gemeenschap. De uitreiking van het eredoctoraat was onderdeel van het evenement Nijmegen Taalhoofdstad.
Lees de dankrede die Adriaan van Dis gaf op www.ru.nl.
Lees ook:
Kennismaking met Afrikaans gaf Adriaan van Dis de moed om te schrijven
Persbericht – Boeken uit het Huis (10): Ingrid Winterbach over Roerige tijden
Buro: MvHSchijnwerper op Breytenbach. Steunactie van Adriaan van Dis in Nijmegen (april 1979)
