Het was een merkwaardig gezicht. Wie in het weekend van 10 en 11 september door de straten van het Gelderse plaatsje Doesburg liep, zag overal – op aanplakborden, in etalages van winkels en tegen ramen van huizen – affiches met vooral één titel, Broze aarde, en één naam: Antjie Krog.
In de dertiende-eeuwse Grote of Martinikerk in Doesburg werd twee avonden na elkaar Krogs “MI(SA)” uitgevoerd, O, Brose Aarde – ’n Misorde vir die Nuwe Verbond. Dichteres Antjie Krog was door de Doesburgse organisatoren uit Zuid-Afrika ingevlogen om zelf de rol van de verteller of “priester” te vertolken. Ze werd muzikaal begeleid door het Arnhemse koor Panta Rhei Vocaal en strijkers, percussionisten, een fluitist en een pianist, onder leiding van dirigent Frank Litjens.
Antjie Krog
Het is een ambitieus project voor een plaats met krap elfduizend inwoners, ver buiten de Randstad, dichtbij de Duitse grens. Maar zoals aan de honderden affiches op straat al te zien was, is de plaatselijke stuurgroep-Broze Aarde erin geslaagd het hele stadje (Doesburg was in de middeleeuwen vanwege zijn ligging aan de Gelderse IJssel en de Oude IJssel een belangrijke vestingstad en kreeg in 1237 stadsrechten) te mobiliseren.
Broze aarde sluit aan bij “Duurzaamheid”, dit jaar het thema van de landelijke Open Monumentendagen, die al of niet toevallig ook dit weekend plaatsvinden. Doesburg telt vele monumenten en musea – waaronder de traditionele Doesburgsche Mosterd- en Azijnfabriek en het meer recente Lalique Museum.
Nu we toch in Doesburg zijn, bezoeken we ook het mosterdmuseum, museumtuin ’t Olde Ras en het Lalique Museum.
Zij hebben dit weekend allemaal de deur wijd open staan, waardoor het gezellig druk is op straat. Er worden activiteiten voor kinderen georganiseerd, de bioscoop draait films over duurzaamheid en milieu, in de Martinikerk is een speciale tentoonstelling te zien en de Doesburgse kunstenares Rosalie de Graaf maakt voor de ogen van het publiek een kunstwerk dat aan het einde van het weekend geveild zal worden voor het goede doel. Beide avonden wordt de uitvoering van Broze aarde voorafgegaan door een voordracht: op zaterdag door fotograaf Sacha de Boer, voor veel Nederlanders een vertrouwd gezicht doordat ze zeventien jaar lang op televisie het journaal presenteerde, en op zondag door filmregisseur, natuurfotograaf en ecoloog Ruben Smit, van wie onlangs de film Grutto verscheen. Broze aarde van de Zuid-Afrikaanse Antjie Krog is het vliegwiel dat al deze activiteiten aandrijft.
Overal in de stad hangen affiches van Broze aarde. Hier met de Martinikerk op de achtergrond.
Eerdere uitvoeringen
De oorspronkelijke MI(SA) was een opdrachtwerk van het Nasionale Afrikaanse Teater-inisiatief (NATi), geschreven door Antjie Krog in samenwerking met de Zuid-Afrikaanse componist Antoni Schonken. Het stuk ging in 2019 tijdens het Woordfees in Stellenbosch in première, in een regie van Marthinus Basson, uitgevoerd door het Kaapstadse Operakoor en met zangeres Amanda Strydom in de rol van priester-verteller. Een verkorte weergave werd datzelfde jaar tijdens Poetry International in Rotterdam onder leiding van Pieter Bezuidenhout opgevoerd.
De Afrikaanse tekst, O, Brose Aarde, staat inmiddels integraal op LitNet. In Nederland verscheen de tekst in 2020 bij uitgeverij Podium in een tweetalige uitgave, Broze aarde. Een mis voor het universum; de Nederlandse vertaling is van Robert Dorsman en Jan van der Haar.
Aandacht voor het klimaat
De voorstelling van Broze aarde in de Martinikerk is beide avonden uitverkocht. Veel bezoekers komen uit Doesburg zelf, maar er zijn ook vrienden en bewonderaars van Antjie Krog die er een flinke reis voor over hebben om dit unieke evenement bij te wonen. Sommigen knopen er een weekendje Doesburg aan vast. Om zeven uur ’s avonds, een uur voor de voorstelling begint, staan er al mensen voor de deur van de kerk, in de hoop op een mooi plaatsje. De gesprekken gaan over muziek, poëzie, Antjie Krog, het Afrikaans en Zuid-Afrika.
Om acht uur kan het programma echt beginnen. Sacha de Boer vertelt aan de hand van foto’s over haar reizen, onder meer naar de Noordpool en naar verschillende landen in Afrika, om de gevolgen van klimaatverandering vast te leggen. Als ze foto’s van de Noordpool uit 2008 en 2015 naast elkaar projecteert, is duidelijk te zien hoe de eeuwenoude ijsvlaktes hebben plaatsgemaakt voor bloeiende toendra’s. Het zijn zorgwekkende beelden. Toch is het volgens De Boer nog niet te laat. Ze verwijst naar het project Drawdown, dat oplossingen aanbiedt om klimaatontwrichting te keren. De belangrijkste oplossing, stelt De Boer in navolging van de wetenschappers van Drawdown, is investeren in onderwijs, vooral aan meisjes en vrouwen.
Haperende microfoon
En dan is het tijd voor het deel waar iedereen voor gekomen is: de uitvoering van Broze aarde. Koor en orkest kwijten zich prima van hun taak, en Antjie Krog leest voor zoals alleen zij dit kan doen, met een stem die nu eens streelt en fluistert en dan weer aanzwelt, samen met de muziek. Helaas is ervoor gekozen om Krog door een microfoon te laten spreken, en in zo’n grote kerk die tot op de laatste stoel gevuld is, is versterking misschien ook nodig. Maar, zeker in het begin, functioneert de microfoon niet goed vanwege een los contact, waardoor Krogs voordracht niet volledig tot zijn recht komt. En als een geëmotioneerde mevrouw namens de stuurgroep-Broze Aarde aan het eind van de voorstelling opnieuw het woord neemt om alle betrokkenen inclusief de plaatselijke middenstand te bedanken voor hun steun, realiseer je je dat dit project voor Doesburg misschien toch een maatje te groot was. Broze aarde is een prachtig modern muziekstuk met een relevante tekst en een gedurfde compositie. Koor, orkest, dirigent en Krog, en ook de stuurgroep die zo hard gewerkt heeft en het publiek dat massaal van heinde en verre is komen opdagen, hadden een betere technische afwerking verdiend. Misschien is een volledig toegeruste concertzaal dan toch een geschiktere omgeving.
“Zonder Antjie gaat het niet”
“Een hartstikke leuk stuk”, reageert dirigent Frank Litjens na afloop. Hij vertelt dat hij met het koor uitgebreid naar de opnames van de uitvoering bij Poetry International in 2019 heeft geluisterd om het Afrikaans onder de knie te krijgen. “Maar alles staat en valt toch wel met de aanwezigheid van Antjie als verteller”, constateert hij. “Zonder Antjie gaat het niet.”
De uitvoeringen in Rotterdam en Doesburg waren allebei kleinschaliger dan de groots opgezette productie onder regie van Marthinus Basson tijdens het Woordfees in 2019. In die voorstelling traden ook dansers en acrobaten op, wat afleidde van tekst en muziek. Beide Nederlandse uitvoeringen – zowel in Rotterdam en in Doesburg – tonen aan dat Broze aarde op verschillende schaalgroottes opgevoerd kan worden. Hier geldt beslist het adagium “less is more”.
Krog zelf stelt zich bescheiden op. “Het is een klein wonderwerk dat een dorp als Doesburg, hier op het platteland, dit voor elkaar krijgt. En dat een Nederlands koor en een Nederlands orkest bereid zijn om een moderne Zuid-Afrikaanse compositie op zich te nemen.”
En dan laat ze zich dankbaar afleiden door een oud-student van de Universiteit van Wes-Kaapland (UWK), de universiteit waar zij hoogleraar is. Want ze begrijpt dat alle aandacht voor haar persoon – zoals haar naam op de honderden affiches in de stad – nodig is om het project te laten slagen.
Maar waarschijnlijk vindt ze zoveel eer ook wel een beetje ongemakkelijk.
De oud-student van UWK is Obe Phillips, een voormalige dominee van de VGK in Eersterivier, Zuid-Afrika, die sinds enkele jaren in Doesburg woont. Hij is trots. “Ik preek regelmatig in deze kerk”, vertelt hij. “Na twee jaar klagen de mensen niet meer over de correctheid van mijn Nederlands, maar wel over mijn Afrikaanse accent. Daarom was het heerlijk om vanavond, hier in die zelfde Martinikerk in Doesburg, Afrikaans te horen. En dat dat Afrikaans dan ook nog vertegenwoordigd wordt door niemand minder dan Antjie Krog.”
Antjie Krog en Obe Phillips. Suid-Afrikaners is lekker mense.
- Foto’s: Elize Zorgman
Lees ook:
Persverklaring: Yves T'Sjoen en Antjie Krog by SASNEV (Saterdag 17 September 2022 om 17:30)
Buro: IGDoesburgs museum brengt Franse zwier en oosterse gratie bijeen
