Ian Buruma / Foto: Nationaal Comité 4 en 5 mei en Ilvy Njiokiktjien, via Wikimedia Commons
Donderdag werd in tv-programma Jinek de winnaar bekendgemaakt van de Gouden Ganzenveer 2019.
Het gesprek ging vervolgens over Ian Buruma’s gedwongen vertrek als hoofdredacteur van een prestigieus Amerikaans tijdschrift. Mogen we nog alles schrijven?
Of wordt het intellectuele debat in de kiem gesmoord onder druk van de publieke opinie?
De Gouden Ganzenveer wordt dit jaar toegekend aan sinoloog, japanoloog, journalist en publicist Ian Buruma.
Gerdi Verbeet, oud-parlementsvoorzitter en sinds enkele jaren voorzitter van Academie De Gouden Ganzenveer, maakte dit donderdagavond in de talkshow van Eva Jinek bekend.
Verbeet haalde Adriaan van Dis aan, in 2009 zelf winnaar van de Gouden Ganzenveer, die over Buruma zou hebben gezegd: “Hij zet de vensters in Nederland open en analyseert ’s lands benauwenis met een blik van buiten.”
- Kijk hier Jinek terug, met Ian Buruma en Gerdi Verbeet.
Omdat hij al jarenlang in het buitenland woont, is Ian Buruma bij het Nederlandse publiek minder bekend dan eerdere laureaten als Van Dis of Arnon Grunberg. Buruma werd in 1951 in Den Haag geboren als zoon van een Nederlandse advocaat en een Britse moeder van Joods-Duitse afkomst. Hij studeerde Chinees aan de Rijksuniversiteit Leiden en Japanse film aan de Nihon Universiteit in Tokio. Na een periode als acteur en danser, onder meer bij het ballet van Dairakudakan in Tokio, wijdde hij zich aan het maken van filmdocumentaires en fotografie. In de jaren tachtig woonde hij zeven jaar in Hongkong en begon hij ook met publiceren. Aanvankelijk schreef hij met name over Azië. Maar inmiddels is hij als publieke intellectueel, zoals Eva Jinek het formuleerde, iemand die “grote vraagstukken toegankelijk maakt”.
Buruma schrijft zowel in het Nederlands als in het Engels. Hij publiceerde in onder meer NRC Handelsblad, The Guardian, The New York Times, The New Yorker en The New York Review of Books. Sinds 2003 is hij Luce Professor of Democracy, Human Rights & Journalism aan het Bard College in Annandale-on-Hudson, New York. Hoewel opgegroeid in Nederland, leeft Buruma sinds zijn 24e hoofdzakelijk in het buitenland; vanaf 2005 in New York. Buruma kreeg een eredoctoraat van de Rijksuniversiteit Groningen en werd in 2008 onderscheiden met de Erasmusprijs. (Bron: Wikipedia)
#metoo: Hoe ver mag de woede van het publiek gaan?
Buruma was ook zelf bij Jinek aanwezig. Het gesprek ging vooral over Buruma’s gedwongen vertrek als hoofdredacteur van The New York Review of Books in september 2018. Buruma had in een editie die grotendeels gewijd was aan de #metoo-beweging ook een bijdrage opgenomen van een dader, de Canadese deejay Jian Ghomeshi. Ghomeshi was door 24 vrouwen beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag, inclusief slaan, bijten en wurgen. Hij werd door de rechtbank van zeven aanklachten vrijgesproken en in een achtste geval kwam het tot een schikking. Buruma had Ghomeshi gevraagd te beschrijven wat alle commotie rond zijn zaak voor zíjn leven had betekend. Toen het nummer met Ghomeshi’s artikel was verschenen, brak in de Verenigde Staten een storm van protest los. Hoe waagde het tijdschrift het om een dader aan het woord te laten?
De afloop van zijn baan bij The New York Review of Books zit Buruma nog steeds niet lekker. Hij vindt het vooral jammer dat de eigenaar van het blad zou zijn gezwicht voor intimidatie uit de Twitter-sfeer en van uitgevers die dreigden hun advertenties terug te trekken. “Een redacteur moet risico’s durven nemen”, vindt hij. Anders is een blad intellectueel niet interessant.
Achteraf geeft Buruma toe dat de inkadering van Ghomeshi’s stuk beter had gekund. Maar hij wilde vooral laten zien wat voor impact het op iemand heeft om in het centrum van zo’n mediastorm te staan. Door de #metoo-beweging is er een nieuw fenomeen ontstaan, zegt Buruma. Hij noemt acteur Kevin Spacey als voorbeeld. “Het is niet genoeg meer dat iemand voor de rechtbank moet verschijnen en wordt gestraft. Hij moet ook verdwijnen. Zijn werk moet verdwijnen. Hij wordt als het ware uitgewist.”
Natuurlijk moeten overtreders worden aangepakt, vindt ook Buruma. En de #metoo-beweging was in zijn ogen noodzakelijk. Maar de publieke verontwaardiging jegens de overtreders, hoe goed bedoeld ook, kan ongewenste gevolgen hebben. Hij is ervan overtuigd dat een tijdschrift als The New York Review of Books niet bang moet zijn om de uitwassen van die goede bedoelingen aan de kaak te stellen. Als Jinek opmerkt dat uit wat hem is overkomen, blijkt dat je daar wél bang voor moet zijn, beaamt Buruma: “En dat is dan ook het meest jammerlijke gevolg van de hele kwestie.”
Vrije meningsuiting
Volgens Gerdi Verbeet was de affaire voor De Academie geen aanleiding om de Gouden Ganzenveer juist dit jaar aan Buruma toe te kennen. “Maar”, voegt ze eraan toe, “het vormde ook geen belemmering.” Buruma’s naam zong blijkbaar al jaren rond en het was zijn vorig jaar verschenen boek Tokio mon amour dat de doorslag gaf. Verbeet is het overigens eens met Buruma’s opvatting dat iedereen aan het woord moet kunnen komen. “Soms heb ik wel eens het idee dat de vrije meningsuiting de vrijheid van eigen meningsuiting wordt”, zegt ze.
De Gouden Ganzenveer is bedoeld om het geschreven en gedrukte woord in het Nederlandse taalgebied onder de aandacht te brengen. De prijs wordt toegekend door de leden van Academie de Gouden Ganzenveer, die allemaal afkomstig zijn uit de wereld van cultuur, wetenschap, politiek en bedrijfsleven. Eerdere prijswinnaars waren onder meer Adriaan van Dis, Arnon Grunberg, Geert Mak, David Van Reybrouck, Ramsey Nasr, Remco Campert, Joke van Leeuwen, Joost Zwagerman en Tom Lanoye. In 2018 werd de Gouden Ganzenveer toegekend aan de Zuid-Afrikaanse dichteres Antjie Krog. Het was de eerste keer dat de onderscheiding naar een niet-Nederlandstalige schrijver ging.
Lees ook
Buro: IG