De typische Vlaamse taalgevoeligheid zorgde voor een polemiek over het Afrikaans en het Zuid-Afrikaans Universiteitsbeleid. Startsein was een vrije tribune van Professor Yves T'Sjoen van de Universiteit van Gent waar hij onderwijs in het Afrikaans een “mensenrecht” noemde. Repliek volgde prompt. 

Yves T'Sjoen en Wannie Carstens

Draagt het Zuid-Afrikaans Universiteitsonderwijs een schending van de mensenrechten in zich? Net rond deze vraag kristalliseerde zich een ruimere polemiek die op de website van het weekblad Knack gevoerd werd. Startsein was een zekere paradox die Hoogleraar Yves T'Sjoen, bijgetreden door zijn Zuid-Afrikaanse collega Wannie Carstens, ontwaart.

Op cultureel vlak floreert het Afrikaans; de voorbeelden zijn legio. Maar daartegenover, en dat is de andere zijde van de paradox, “contrasteer dit met de deflatie die de taal ondergaat in Zuid-Afrika”. Het is een rechtstreekse verwijzing naar de beslissing van de Universiteiten van Stellenbosch en Pretoria om resoluut voor het Engels als onderwijstaal te kiezen.

Paradox

“Afrikaans krijgt vandaag vooral klappen uitgedeeld door universiteitsbesturen en de ANC-regering”, benadrukken beide academici. “Het taalbeleid is erop gericht Afrikaans als onderwijstaal hoogstens nog te gedogen.”

En verder: “In een cultureel en linguïstisch zo divers land als Zuid-Afrika is dat een aberratie. Een land met volgens de grondwet elf ambtelijke talen. Het Afrikaans wordt gereduceerd tot een praktische huis-, tuin- en keukentaal. Het taalbeleid van Stellenbosch is stuitend. Vooral in de West-Kaap spreekt het merendeel van de bevolking, wit, bruin en zwart, als moedertaal Afrikaans (of een variëteit). Beduidend meer bruin dan wit overigens. Door te kiezen voor Engels als unieke onderwijstaal, onder druk van de lucratieve academische internationalisering, ontneemt het bestuur vele jongeren de gelegenheid in hun moerstaal tertiair onderwijs te volgen.”

Onomwonden spreken ze over een mensenrecht – het recht op onderwijs in de eigen taal – dat met de voeten wordt getreden. Ze leggen ook de link met de Vlaamse Beweging, een verklaring waarom de positie van het Afrikaans een gevoeligheid is die leeft in Vlaanderen, beduidend meer dan in Nederland. Want waar onderwijs in de eigen moedertaal in Nederland een evidentie is geweest, was het in Vlaanderen het voorwerp van een heuse, jarenlange en vooral erg moeizame taalstrijd.

Pragmatisme graag

De reactie bleef niet uit. Vier collega's-academici, allen werkzaam in Zuid-Afrika (Philippe Van Haute, Leonard Praeg, Emma Ruttkamp-Bloem en Ulrike Kistner), reageerden vrij bitsig. Zou men nier eerder erkennen dat het recht op onderwijs een mensenrecht is, wat nog iets anders is dan onderwijs in eigen taal. Zij pleiten om meer pragmatisme aan de dag te leggen. “Zuid-Afrikaanse universiteiten hebben het financieel erg moeilijk en staan voor uitzonderlijke uitdagingen die ze met beperkte middelen moeten realiseren”, klinkt het. “De vraag om het Afrikaans, naast het Engels, als onderwijstaal te behouden leidt onvermijdelijk tot een verspilling van middelen (lessen moeten twee keer gegeven worden, extra lokalen zijn nodig...) die beter elders kunnen worden ingezet. Het valt niet in te zien waarom blanke, Afrikaanssprekende studenten in kleine(re) groepen zouden moeten onderwezen worden, terwijl hun zwarte collega's in overvolle zalen worden gepropt. Men moet bovendien toch een merkwaardig gebrek aan historisch inzicht en aanvoelen hebben om niet onmiddellijk te begrijpen welke duistere herinneringen dit bij de meerderheid van de bevolking oproept.”

Historische parallellen

Ook gaan ze even in op de taalstrijd waar T'Sjoen naar verwijst. “Moet de Afrikaner elite niet eerder met de Belgische Franstalige bourgeoisie van weleer vergeleken worden”, vragen ze zich af.

Maar dat is dan weer een vergelijking die T'Sjoen niet zint. “Ik had het enkel over een taalgevoeligheid die eruit voortgevloeid is; andere parallellen trek ik niet”, legt hij telefonisch uit. “Mijn uitgangspunt is het nastreven van zoveel mogelijke meertaligheid, los van de geschiedenis en een zeker historisch balast dat het Afrikaans zou meesleuren.”

Iets zegt ons dat we het staartje van deze polemiek nog niet gezien hebben…

Lees ook

Repliek op die debat oor moedertaalonderrig binne die Suid-Afrikaanse onderwysstelsel

Afrikaans as onderrigtaal: ’n spesiale "vergunning"?