Daar is geen woord Frans bij: Het beeld van vreemde talen in Nederlandse uitdrukkingen
Nicoline van der Sijs
192 blz.
Z.pl.: Instituut voor de Nederlandse taal / SCRIPTUM
2023
Zeer aansprekende, grondige, veelomvattende en inzichtbiedende publicatie. Veel amusante passages. Gebaseerd op omvangrijk historisch onderzoek en veelheid aan contemporaine bronnen. De STCN (Short-Title Catalogue Netherlands) biedt beschrijvingen van 220 000 werken die tussen 1460 en 1801 in Nederland of in de Nederlandse taal zijn verschenen. (26)
- “Geworteld in het imagologische onderzoek waarbij literatuurwetenschappers in literaire teksten en andere cultuuruitingen bekijken welke beelden er bestaan van andere culturen, hoe die beelden zijn ontstaan en waar stereotyperingen als de botte Hollander (...) vandaan komen.” (9)
- Uitgave ter gelegenheid van het afscheid van prof. Nicoline van der Sijs van het Instituut voor de Nederlandse Taal.
- Zeer veel negatieve taalaanduidingen over Frankrijk (68–69; 151–154) en in mindere mate over Engeland; opvallend veel positieve verwijzingen naar Duitsland (74). Buiten Europa aandacht voor Turkije (113–114) en China (115–116). Het Nederlandse koloniale verleden heeft in de onderzochte taalbestanden opmerkelijk weinig sporen nagelaten op enkele verwijzingen naar Suriname na (108). Afrika is vrijwel afwezig, afgezien van enkele korte passages over het Afrikaans. (71;113) Ook invloeden van Jiddisch ontbreken.
Favoriete passages
- Keizer Karel V (1500-1558) zou volgens de overlevering hebben gezegd: “Ik spreek Spaans tegen God, Italiaans tegen de vrouwen, Frans tegen mannen en Duits (of Nederlands) tegen mijn paard.” (13)
- “Uit onderzoek van de EU blijkt dat in Nederland 86,4 procent van de volwassenen momenteel meer dan één taal spreekt en in België 78,6 procent. Dat ligt boven het Europees gemiddelde van 65 procent.“ (15)
- Over steenkolenengels (40); een Engelse of een Griekse brief schrijven – aanduiding voor dutje doen (71); brief schrijven naar Portugal – naar toilet gaan (71–72).
- Veelzeggende uitdrukkingen: in een Franse colère schieten (77-103); Frans (78–82); Spaans (82-84); Turks (84-86); Engels (87-88).
- “De conclusie is dat uitdrukkingen met een bepaalde taal bezigen vooral ontstaan zijn in een periode dat we (vijandige) contacten hadden met de sprekers van die taal, terwijl algemene uitdrukkingen veelal later ontstonden als gevolg van het voortleven van die eerdere contacten in het volksbewustzijn, en de manier waarop we daarop terugkeken. Via de uitdrukkingen zijn de historische gebeurtenissen onderdeel geworden van het collectieve geheugen. De uitdrukkingen vormen een soort verbale verwerking van historische ‘trauma’s’ en dat gebeurt door ze te downplayen; de gebeurtenissen worden gebagatelliseerd en bespot.” (102)
- Veranderend taalgebruik: “taalvergelijkingen werden de nieuwe uitdrukkingen.” (157)
- Het imago van Nederland(s) in andere talen (158-169); Dutch in Groot Britannië (158–159) en in de VS (159–161); Nieuw-Zeeland: “Dutch are too honest to be polite. Kiwis are too polite to be honest.” (161)
- Zuinig, gierig, krenterig en schriel. (165–166): “Waarom heeft een Nederlander zulke grote neusgaten? Lucht is gratis!” (165)
- Overzicht karaktertrekken in Nederlandse en buitenlandse uitdrukkingen. (171)
Lees ook:
Leesimpressie: Waarheidsliefde en biefstuk door Arnon Grunberg
