Foto van die 16de Nelson Mandela-gedenklesing: YouTube
Deze tekst is aangeboden voor publicatie in De Standaard en bestemd voor een Vlaams lezerspubliek. De redactie gaf er de voorkeur aan de bijdrage niet op te nemen. Via LitNet en Voertaal kan een belangstellend publiek in Zuid-Afrika, Nederland en Vlaanderen worden bereikt.
De wereld viert vandaag een eeuwfeest. Op 18 juli wordt herdacht dat Rolihlahla (Nelson) Mandela precies honderd jaar geleden is geboren in Mvezo, een Oost-Kaaps dorp van de Transkei. Madiba, zoals Mandela in zijn clan is genoemd, kreeg internationale bekendheid toen hij in augustus 1962 is gearresteerd. Als lid van het ANC, na het bloedbad van Sharpeville een verboden partij in Zuid-Afrika, en bevelhebber van Umkhonto we Sizwe of “Speer van de natie”, de militaire vleugel van het ANC, is hij veroordeeld tot levenslange dwangarbeid. Het merendeel van zeventwintig jaar gevangenschap is doorgebracht op Robbeneiland. Nummer 46664 groeide uit tot een icoon van de strijd tegen apartheid en rassendiscriminatie. Naar aanleiding van Mandela-dag is onlangs een kloeke geannoteerde uitgave met de Nederlandse vertaling van de gevangenisbrieven verschenen. In Vlaamse boekwinkels ligt ook Ndaba Mandela’s De moed om te vergeven. Levenslessen van mijn grootvader, Nelson Mandela.
Weinig politieke gevangenen kunnen zeggen dat zij Wembley lieten vollopen voor een openluchtconcert. Het Free Nelson Mandela Concert vond plaats ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag op 18 juli 1988, met optredens van onder anderen Peter Gabriel (“Biko”), Stevie Wonder, Sting (“They Dance Alone”) en Simple Minds (“Mandela Day”). Na jarenlang en wereldwijd antiapartheidsprotest, economische en politieke boycotacties, is de bekendste politieke gevangene van Zuid-Afrika vrijgelaten in februari 1990. Hij ontving samen met toenmalig Zuid-Afrikaans president F.W. de Klerk de Nobelprijs voor de Vrede. Een jaar later legde Mandela de eed af als eerste democratisch verkozen zwarte president van de republiek. Hij ontpopte zich tot de charismatische leider die een bloedige burgeroorlog wist te voorkomen. Tijdens zijn toespraak in het parlement in Kaapstad las hij een Engelse versie van Ingrid Jonkers bekende Afrikaanse protestgedicht “Die kind wat doodgeskiet is deur soldate by Nyanga”. Elk academiejaar lees ik die confronterende tekst, toentertijd gericht tegen de discriminerende pasjeswet, in de collegezaal. Studenten dragen het gedicht als een tatoeage met zich mee.
Ontmoeting met Mandela
Ubuntu, een Zoeloe-woord voor verzoening, is onlosmakelijk verbonden met de filosofie van Mandela. Recent publiceerde de Nederlandse filosoof Henk Haenen een lezenswaardig boek over Mandela’s Afrikaanse filosofie van verzoening (2018). De politicus heeft het in zijn beroemde A Long Walk to Freedom (1994) over de verbindende betekenis van ubuntu. Op het eind van zijn leven verscheen Conversations with Myself (2010), een compilatie van gevangenisbrieven, dagboeknotities, interviews en de aanzet voor een vervolg op de autobiografie. De Amerikaanse president Barack Obama schreef het voorwoord in In gesprek met mijzelf, en roemt daarin “man en politicus, als visionair en als pragmatisch leider”.
In augustus 1996 kreeg ik het voorrecht Mandela te ontmoeten in het parlementsgebouw van Kaapstad. Hij was ruim twee jaar in functie. Een bevriende Zuid-Afrikaanse collega-academica was zo genereus en doortastend mij te introduceren. Ik mocht met de Zuid-Afrikaanse president een korte conversatie voeren in Afrikaans en Nederlands, zoals bekend verwante zustertalen. Mandela sprak zonder enige wrok in de taal van de binnenlandse kolonisatie van Zuid-Afrika, de taal van de Afrikaners die ruim vier decennia het totalitaire politieke systeem van apartheid in stand hielden. Dankzij de filosofie van ubuntu heeft Nelson Mandela niet alleen een bloedige afrekening na een verschrikkelijk vernederend regiem weten te vermijden. Hij slaagde erin met alle bevolkingsgroepen en taalgemeenschappen in open geest te discussiëren. De republiek heeft dankzij Mandela niet alleen een van de meest progressieve grondwetten ter wereld, het is een land met elf ambtelijke talen. Vandaag mag de boodschap van verzoening worden gememoreerd die Madiba de wereld heeft nagelaten. In tijden van Erdogan, Orban en andere Trumps bestaat een urgente behoefte aan nieuwe Mandela’s. Tegenover de polarisering in deze wereld staan de ubuntu-filosofie en Mandela’s erfenis. Het is niet goed gesteld met die erfenis. Ik publiceer daarover vandaag een bijdrage op de website van Knack Magazine. http://www.knack.be/nieuws/wereld/zuid-afrika-het-land-dat-decennialang-door-rassensegregatie-is-getekend-beleeft-een-nieuwe-vorm-van-racisme/article-opinion-1174693.html
Centenaire
Gisteren op de vooravond van de internationale eeuwviering sprak Obama op uitnodiging van de Nelson Mandela Foundation in Johannesburg de zestiende Mandela-lezing uit. Kranten in Nederland en Vlaanderen berichten er vanochtend over. STIAS, het internationaal gereputeerde studiecentrum in Stellenbosch, plant vandaag op de geboortedag een academisch gesprek met professoren van Harvard en Universiteit van de Witwatersrand (Johannesburg) over de erfenis van Mandela en diens inspiratie voor nieuwe politieke uitdagingen.
Op meer bescheiden wijze plant ook de Universiteit Gent een herdenking. Mijn alma mater telt onder de eredoctores Desmond Tutu (2005), Graça Machel (2008) en Breyten Breytenbach (2014), en levert daarmee een belangwekkend maatschappelijk statement. Sinds 2013 worden door het Gents Afrika Platform en een interfacultaire werkgroep Mandela-lezingen georganiseerd. Na onder meer Brian O’Connell (prorector van Universiteit van Wes-Kaapland), rechter van het constitutionele hof Albie Sachs en Antjie Krog en Tom Lanoye spreekt op 26 november in Het Pand Zelda la Grange, vele jaren persoonlijk assistente van Mandela en auteur van de bestseller Goedemorgen, meneer Mandela (2014). https://www.africaplatform.ugent.be/event/mandela-lecture-zelda-la-grange-nelson-mandela-legacy
Ieder academiejaar mag ik aan de Universiteit Gent mijn cursus Afrikaanse letteren opdragen aan een eminent antiapartheidsmilitant. Vorig jaar Steve Biko, dit najaar Madiba. Op de site van Bibliotheek De Krook is naast een Walter Sisulubrug en een Miriam Makebaplein ook een Mandelaboulevard gepland. Het Gents Afrika Platform, de stad en de universiteit zullen te gelegener tijd een standbeeld oprichten ter herinnering aan die wijze visionair uit Afrika. Omdat de wereld van vandaag, in de woorden van Obama, nood heeft aan mildheid en verzoening. Aan méér inspirerende stemmen uit Afrika in het maatschappelijk debat. Indien het westers democratisch denken zich wil verdiepen, moet het openstaan voor Afrikaanse politieke en filosofische stemmen, een referentiekader dat ons westerlingen anders naar de wereld en de mensen laat kijken.
Lees ook
"En Suid-Afrika het ’n plek vir almal": die viering van Mandela se 100ste jaar
Buro: NM