Plunder: Artistieke samenwerking tussen Berlinde De Bruyckere en Antjie Krog (Antjie Krog notitie #1)

  • 0

..........

"In het verlengde van allerlei vormen van 'plunder' in Krogs poëzie, zowel actief (plunderaar) als passief (wat wordt geplunderd, 'plundered', en dus verkracht, bezoedeld en finaal vernietigd), eigent ook De Bruyckere zich in haar artistieke werk beelden en woorden toe. Berlinde De Bruyckere beroept zich op haar statuut van artistiek plunderaar, in de zin dat ze met wat zij ontleent haar artistieke projecten voedt. Heel bijzonder is het interartistieke discours van Antjie Krog en Berlinde De Bruyckere. Zij spelen beiden met instemming de rollen van plunderaar en geplunderde."

..........

                the soft wrists of the world
see, they are hanging over us /
with long sad wings far below the earth they hang over us
fly then! soar! we say
we who wait in the open fields
               of terror and decay

Antjie Krog, uit: ‘blessed are the plundered’
In: Berlinde De Bruyckere, Plunder|Ekphrasis
(MO.CO/Bernard Chauveau Édition, Montpellier, p.49)

Vorig jaar in Montpellier exposeerde de internationaal gerenommeerde Belgische kunstenaar Berlinde De Bruyckere een ruime selectie uit het beeldend werk (https://www.galleriacontinua.com/artists/berlinde-de-bruyckere-21/biography). In MO.CO (Montpellier Contemporain) liep van 18 juni tot 2 oktober 2022 de solo-expositie Piller|Ekphrasis (https://www.theartcouch.be/nieuws/een-gesprek-met-berlinde-de-bruyckere-in-het-mo-co-museum-montpellier/ en https://www.enrevenantdelexpo.com/2022/06/20/berlinde-de-bruyckere-piller-ekphrasis-moco-montpellier/). Interessant is dat de uitstalling ook als Plunder|Ekphrasis bekend staat (https://hart-magazine.be/expo/plunder-ekhphrasis-van-berlinde-de-bruyckere-in-het-mo-co-montpellier). De tentoonstellings- en catalogustitel Plunder (159 pp.) is ingefluisterd door Antjie Krog, die uiteindelijk deze zelfde titel gaf aan (of dus behield voor) haar jongste dichtbundel.

De Bruyckere, Coetzee en Krog

Op vraag van Berlinde De Bruyckere schreef Antjie Krog teksten geïnspireerd door vijftig kunstwerken uit de periode 1999-2022. Voor haar meestal uitgebreide tekstfragmenten liet zij zich leiden door beeldmateriaal van geëxposeerde werken, een tekstencorpus waaruit de Belgische kunstenaar vervolgens een keuze maakte. Enkele teksten zijn integraal overgenomen in de catalogus, nog het meest adequaat te beschouwen als een intermediaal kunstenaarsboek. Andere zijn dan weer bijzonder selectief weergegeven. In de Engelstalige editie gaat het volgens de inhoudsopgave over de volgende bijdragen: ‘there where I am other than you…’, ‘blessed are the plundered…’, ‘your vowels die passing me…’ en ‘skin is a formfollower…’. De bevruchtende mediale interactie tussen Krogs lyriek en (reproducties van) beeldend werk van De Bruyckere is bijzonder suggestief en betekenisrijk. De dichtbundel Plunder, waarin overigens geen afbeeldingen van of verwijzingen naar De Bruyckeres kunstinstallaties en grafisch werk zijn opgenomen, is in feite ontstaan in een samenspel, of beter een dialoog, met werk van De Bruyckere. De dichterlijke compositie heeft vanuit tekstgenetisch oogpunt dus een overweldigend visuele dimensie die voor Zuid-Afrikaanse, Engelstalige en Nederlandstalige lezers buiten beeld blijft.

Het boekwerk Plunder|Ekphrasis, met medewerking van Vincent Honoré, Anna Kerekes, Rahmouna Boutayeb, Antjie Krog en Numa Hambursin, is verschenen in het Frans en het Engels (https://www.copyrightbookshop.be/shop/berlinde-de-bruyckere-piller-ekphrasis/).

Eerder werkte de kunstenaar al samen met J.M. Coetzee. Zij stelden het boek Cripplewood|Kreupelhout 2012-2013 samen met reproducties van De Bruyckeres kunstwerken en een bloemlezing uit het verzameld proza van de Zuid-Afrikaanse Nobelprijslaureaat (https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/06/13/auteur-j-m-coetzee-beinvloedt-kunstenares-berlinde-de-bruyckere/). De coproductie kwam tot stand ter gelegenheid van de vijfenvijftigste biënnale van Venetië, waar De Bruyckere exposeerde in het Belgische paviljoen. Eerder was de compilatie van tekstfragmenten met foto’s van De Bruyckeres beeldinstallaties, getiteld Allen vlees, verschenen als een speciale aflevering van het Vlaamse literaire tijdschrift Dietsche Warande en Belfort (publicatiejaar: 2012; nog steeds te verkrijgen bij MER: https://www.studiolucderycke.be/projects/view/669).

‘Blessed are the plundered’

De website van MO.CO vermeldt: “Although martyrdom, redemption and metamorphosis are well-known themes in Berlinde De Bruyckere’s work, the exhibition also focuses on lesser-known aspects such as eroticism, the relationships and hybridisations of human, plant and animal, and the notions of work and exploitation”. Berlinde De Bruyckere creëerde naar aanleiding van de tentoonstelling ook nieuw werk. https://www.copyrightbookshop.be/shop/berlinde-de-bruyckere-piller-ekphrasis/.

Opmerkelijk is de analogie in De Bruyckeres kunst met motieven in Krogs Plunder (Human & Rousseau): niet alleen amechtige én zinderende verbeeldingen van plunderingen – van land, milieu en klimaat, van medemensen, grond, vrouw en lichaam, politiek en maatschappij, ook van taal en ingesleten denkbeelden – maar in Krogs krachtige poëzie ook van de plunderaar, niet alleen de “plundered”, degenen die gewetenloos voor eigen profijt, uit zelfzucht en kortzichtigheid, zich aarde, mens en wereld toe-eigenen en zonder omzien beschadigen en zelfs vernietigen. Het dichtwerk bevat daarnaast indringende liefdesgedichten over ouder worden, over (lichamelijke) vergankelijkheid. Medemenselijkheid bestaat alleen in een organische samenhorigheid van mens, dier en natuur – zo kunnen we de baseline samenvatten van Krogs mens- en wereldopvatting. Tezelfdertijd is (de veroudering van vrouwelijke) lichamelijkheid en erotiek een topos in Krogs lyriek, zoals ook nu weer in Plunder. Precies dat tactiele aspect, de zintuigelijke en cognitieve verbeelding van kwetsbare lichamelijkheid, is eveneens pregnant voor De Bruyckeres kunst.

De bundel is in alle opzichten een hoogtepunt in de recente literatuurproductie van het Afrikaanse taalgebied. Zo een ‘redekavelend’, wringend en woedend meesterwerk – hoewel ook humor, satire en spitsvondige geestigheid er deel van uitmaken – kan niet ongemerkt blijven. Het bijvoeglijk naamwoord ‘redekavelend’  is trouwens ontleend aan een gedicht in Plunder. Het wordt door Krog voorgelezen in ons vraaggesprek op uitnodiging van de Stichting Zuid-Afrikahuis Nederland (zie verder).

Facetten van “plunder”

Enkele maanden geleden verscheen in Zuid-Afrika het jongste dichtwerk van Antjie Krog in het fonds van Human & Rousseau. De titel van De Bruyckeres expositie in Montpellier is ontleend aan de werktitel die Krog toentertijd al op papier had staan, wanneer de Zuid-Afrikaanse schrijfster eind 2021 als gastauteur van de UGent verbleef in de woning van de Belgische kunstenaar. In het verlengde van allerlei vormen van “plunder” in Krogs poëzie, zowel actief (plunderaar) als passief (wat wordt geplunderd, “plundered”, en dus verkracht, bezoedeld en finaal vernietigd), eigent ook De Bruyckere zich in haar artistieke werk beelden en woorden toe. Berlinde De Bruyckere beroept zich op haar statuut van artistiek plunderaar, in de zin dat ze met wat zij ontleent haar artistieke projecten voedt. Heel bijzonder is het interartistieke discours van Antjie Krog en Berlinde De Bruyckere. Zij spelen beiden met instemming de rollen van plunderaar en geplunderde. Het is een facet in Krogs dichtwerk dat op heden nog geen aandacht kreeg in de literatuurkritiek (of dus in de Krog-receptie), maar wel degelijk behoort tot het DNA van de dichterlijke compositie.

In een vraaggesprek van Vincent Honoré, Rahmouna Boutayeb en Anna Kerekes met Berlinde De Bruyckere in Plunder|Ekphrasis, getiteld: ‘Burnt Onto The Retina’, laat de kunstenaar optekenen: “When Antjie told me this would be the title of her new collection of poetry, I immediately felt a deep connection to my work. For me it was also closely con­nected to my reading experience of her book Country of My Skull, in which she talks about the work of the Truth and Reconciliation Commission established in 1995. It is a testimony that unravels the complex relations between victim and perpetrator, plundering and being plundered, guilt and confession, in a way that, besides revealing an unbearably dark chapter of history, also confronts us with certain mechanisms within ourselves” (p. 151-152).

‘writing retreat’

Antjie Krog was zoals vermeld in oktober-november 2021 internationaal gastschrijver van de Universiteit Gent en resideerde ten huize Berlinde De Bruyckere-Peter Buggenhout, recht tegenover Het Pand. Zij verwijst er impliciet naar in Plunder, zoals in het gedicht met de titel ‘writing retreat’.

Tijdens de schrijfresidentie zijn door Kurt Defrancq, cultureel adviseur van de Universiteit Gent, Martina Vitackova, Dora Scott en mijzelf salongesprekken georganiseerd over thema’s zoals dekolonisering, genderongelijkheid, de kruisbestuiving van wetenschap en kunst. De schrijfster liet zich bij het concipiëren van Plunder leiden door deze gesprekken met academici, cineasten, schrijvers en kunstenaars, zo vertelt zij op 23 februari in een vraaggesprek. Het onderhoud, het eerste in de nieuwe reeks ‘Boeken uit het Huis’, is georganiseerd door het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam ter gelegenheid van ‘100 jaar aan de Keizersgracht’, het jubileumjaar van het instituut. (https://www.zuidafrikahuis.nl/product/antjie-krog-plundering/). Niet toevallig vroeg ik de schrijfster het gedicht ‘redekawel’ (in Nederlandse vertaling ‘geredekavel’) voor te lezen.

De artistieke coproductie van De Bruyckere en Krog komt bij die feestelijke gelegenheid aan bod. Krog was zo genereus mij niet gebruikte kaftontwerpen van Plunder te laten zien waarop meerdere kunstwerken van De Bruyckere staan afgebeeld. Voor de Zuid-Afrikaanse boekuitgave is een abstract beeld gekozen, maar dat had dus ook een beeld van Berlinde De Bruyckere kunnen zijn. Particuliere omstandigheden hebben dat verhinderd.

Bij dit artikel presenteer ik beeldend werk dat Antjie Krog fascineert, waaruit zij inspiratie putte en dat in sommige gevallen door de uitgeverij Human & Rousseau is gebruikt voor kaftontwerpen. Uiteindelijk is dus gekozen voor een andere front cover.

knalbenig het ek geleef
op die volle omgee af
o hosanna en here
die aarde
                 het ek in my mond geneem
’n verhewigde wêreld
                               probeer begryp

hiervan herstel ek nie weer nie

Antjie Krog
In: Berlinde De Bruyckere, Plunder|Ekphrasis
(MO.CO/Bernard Chauveau Édition, Montpellier, achterplat)

Noten

Met dank aan Berlinde De Bruyckere en Katrien Driesen van de Studio Berlinde Debruyckere (Gent) voor de toelating hier een door Antjie Krog geprefereerde selectie uit het beeldend werk van Berlinde De Bruyckere te presenteren. Dank aan Antjie Krog voor het verlenen van inzage in de kaftontwerpen en voor haar persoonlijke openhartige reflectie op het verloop van de samenwerking met De Bruyckere en de betekenis van het beeldend werk voor het schrijven van Plunder.

Op 13 februari is de Nederlandse vertaling Plundering (Robert Dorsman en Jan van der Haar) bij Podium in Amsterdam uitgegeven.

Eerder al zag de Engelse vertaling Pillage door Karen Press (NB-Uitgewers) het licht. 

Broze aarde, afzonderlijk uitgegeven in het Nederlands (waarvan extracten eerst verschenen in Plunder|Ekphrasis), is niet opgenomen in de Nederlandse uitgave (‘Brose aarde’ is de zesde en afsluitende afdeling van Plunder).

Over de expositiecatalogus Plunder|Ekphrasis van Berlinde De Bruyckere en de gelijknamige dichtbundel Plunder van Krog voer ik later op Voertaal (in samenwerking met het online platform Samespraak) een online gesprek met beide kunstenaars.

In 2024 plan ik een boek over Antjie Krog en de Lage Landen. Binnenkort verschijnen BREYVIER. Over taal, burgerschap en Breytenbach (https://www.skribis.be/nl/breyvier.html) en KWINTET. Literaire dialogen tussen Afrikaans en Nederlands, dialogerende essaybundels met bijzondere aandacht voor de beeldvorming in de Lage Landen van het literaire werk van Breyten Breytenbach.

Lees ook op Voertaal en LitNet:

Antjie Krog, writer-in-residence van de Universiteit Gent

Antjie Krog gehuldig by vanjaar se Tuin van Digters

Om nadenkend te leef: kantaantekeninge by ’n paar gedigte van Antjie Krog

Gent-Universiteit hang solank die vlae uit vir Antjie se koms

Buro: MvH
  • 0
Verified by MonsterInsights
Top