In het verslag door Jean Oosthuizen over het SASNEV-symposium (17 augustus, Pinelands Kaapstad) over literaire vertaling uit het Nederlands in het Afrikaans lees ik dat vele Nederlandstalige boeken eerst in het Afrikaans zijn vertaald, pas later in het Engels. Daniel Hugo is zonder meer de meest productieve vertaler uit de Nederlandse literatuur in Zuid-Afrika. Hij heeft meer dan vijftig titels vertaald uit literaire fictie en non-fictie, poëzie en kinder- en jeugdliteratuur. In de neerslag van de panelgesprekken verneemt de lezer: “Hugo het self meer as 50 boeke uit Nederlands in Afrikaans vertaal. Slegs twee van daardie boeke was in Engels in Suid-Afrika beskikbaar in die tyd toe hy dit vertaal het. Een was Oorlog en terpentyn van die Belgiese skrywer Stefan Hertmans en die ander een was Die aandete van Herman Koch”. Dat is op zich een merkwaardige vaststelling die mijn interesse wekt en uitnodigt voor empirisch onderzoek. Vraag is of de uitspraak wel degelijk correct is. Teneinde die bewering te staven of te weerleggen, bij wijze van bibliografische aanvulling, heb ik de Vertalingen Databank van het Nederlandse Letterenfonds geraadpleegd. Daar zijn alle vertalingen te vinden die met subsidie van het Nederlandse Literair Productiefonds of Literatuur Vlaanderen (voorheen het Vlaams Fonds voor de Letteren) zijn uitgegeven. De met een asterisk gemarkeerde titels, naast de vermelde romans van Hertmans en Koch, verschenen eerst in het Engels vooraleer een vertaling tot stand kwam bestemd voor de Afrikaanse boekenmarkt. Ook van andere titels uit de Nederlandse en Vlaamse literatuur verscheen veelal eerst een Engelse vertaling. De Engelstalige Zuid-Afrikaanse lezer kan het merendeel van de Nederlandse vertaalproductie in Afrikaans gewoon in het Engels lezen. Die vaststelling doet uiteraard geen afbreuk aan de wenselijkheid Nederlandse letteren in Afrikaans verder beschikbaar te stellen. Méér nog: een vergelijkende vertaalwetenschappelijke benadering van de vertalingen in Afrikaans en Engels, beschikbaar voor de Zuid-Afrikaanse lezer, dringt zich op.
De databank bevat een schat aan informatie. De opvatting dat vertalingen in het Afrikaans van Nederlandstalige literatuur noodzakelijk zijn bij gebrek aan Engelse vertalingen behoort tot het rijk der fabelen, zo leert een vluchtige blik op de verzamelde bibliografische data. Er zijn méér dan alleen die twee vermelde romans in het Engels vertaald (Oorlog en terpentijn van Hertmans en Het diner van Koch) vooraleer een vertaling in Afrikaans verscheen.
1. Natuurlijk zijn er literaire teksten (fictie en non-fictie) in het Nederlands die niet in het Engels beschikbaar zijn maar wel in het Afrikaans (en andere talen) zijn vertaald. In die lijst kunnen worden vermeld: Nagouers van Saskia de Coster (vert. W. van Zyl, Kaapstad: Naledi, 2022; Nachtouders. Amsterdam: Das Mag, 2019), Palmwyn van Adriaan van Dis (vert. A. de Vries. Kaapstad: Human & Rousseau, 2001; Palmwijn. Amsterdam CPNB, 1996), Ek kom terug van Adriaan van Dis (vert. D. Hugo. Pretoria: Protea Boekhuis, 2018; Ik kom terug. Amsterdam: Augustus, 2014), Die plaag. Die stil geknaag van skrywers, termiete van David van Reybrouck (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2003; De plaag. Amsterdam: J.M. Meulenhoff, 2001) en El Negro en ek van Frank Westerman (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2017; El Negro en ik. Amsterdam: Atlas, 2004).
2. Van nogal wat titels zijn er eerst in het Engels vertalingen verschenen, pas daarna in het Afrikaans. Een greep uit een lange lijst. Ik ben het niet systematisch nagegaan, maar het gaat wel degelijk over méér dan twee romans zoals in de weergegeven uitspraak van Daniel Hugo.
- Peter Buwalda, Bonita Avenue. (vert. Z. Bezuidenhout. Pretoria: Protea Boekhuis, 2017; Bonita Avenue. Amsterdam: De Bezige Bij, 2010). Bonita Avenue is vertaald door Jonathan Reeder in 2014 (London: Pushkin Press/ New York: Hogarth/Crown/Random House).
- *Hugo Claus, Die verdriet van België (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2020; Het verdriet van België. Amsterdam: De Bezige Bij, 1983). The sorrow of Belgium is vertaald door Arnold J. Pomerans in 1990 (New York: Pantheon Books, 1990).
- *Tonke Dragt, Die brief vir die koning (vert. Daniel Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2021; De brief voor de koning (1962). Vertaald door Laura Watkinson (Pushkin Press 2015).
- *Saskia Goldschmidt, Die hormoonfabriek (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2015; De hormoonfabriek. Amsterdam: Cossee, 2012). The hormone factory is vertaald Hester Velmansin 2014 (New York: Other Press, 2014).
- Arnon Grunberg, Tirza (vert. L. Spies. Pretoria: Protea Boekhuis, 2014; Tirza. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar, 2006). Tirza is vertaald door Sam Garrett in 2013 (Rochester: Open Letter).
- Willem Frederik Hermans, Nooit meer slaap nie (vert. W. van Zyl, Kaapstad: Naledi, 2018; Nooit meer slapen. Amsterdam: De Bezige Bij, 1966). Beyond sleep is vertaald door Ina Rilke in 2020 (London: Pushkin Press).
- Herman Koch, Die aandete (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2013; Het diner. Amsterdam: Anthos, 2009). The dinner is vertaald door Sam Garrett (London: Atlantic Books, 2012/Melbourne: Text, 2012/New York: Hogarth/Crown/Random House, 2013).
- Erwin Mortier, Wanneer gode slaap (vert. F. Olivier, Pretoria: Protea Boekhuis, 2020; Godenslaap. Amsterdam: De Bezige Bij, 2009). While the Gods were sleeping is vertaald door Paul Vincent in 2014 (London: Pushkin Press)
- Ilja Leonard Pfeijffer, Die mooiste meisie van Genua (vert. F. Olivier, Pretoria: Protea Boekhuis, 2019; La Superba. Amsterdam: De Arbeiderspers, 2013). La Superba is vertaald door Michele Hutchison in 2016 (Dallas: Deep Vellum)
- *Anne Provoost, Die arkvaarders (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2012; De arkvaarders. Amsterdam: Querido, 2001). In the shadow of the ark is vertaald door John Nieuwenhuizen (Sydney, Auckland: Hodder Headline, 2004).
- Tommy Wieringa, Joe Speedboot (vert. Z. Bezuidenhout, Kaapstad: Queillerie, 2012. Joe Speedboot. Amsterdam: De Bezige Bij, 2005). Joe Speedboat verscheen in een vertaling van Sam Garrett in 2009 (London: Portobello Books).
3. Ook Zuid-Afrikaanse lezers hebben uiteraard toegang tot deze vertalingen in Engels. Boeken circuleren wereldwijd. Interessant om te vermelden is dat bepaalde titels wel eerst in het Afrikaans zijn verschenen voordat ze in het Engels werden vertaald. Een paar voorbeelden:
- Pieter Aspe, Die Midas moorde (vert. D. Hugo, Pretoria: Lapa Uitgewers, 2011; De Midasmoorden. Amsterdam: J.M. Meulenhoff, 1996 en Die vierkant van die wraak (vert. D. Hugo, Pretoria: Lapa Uitgewers, 2010; Het vierkant van de wraak. Antwerpen: Manteau, 1995). In 2012 verschenen in een vertaling van Brian Doyle The Square of Revenge & The Midas Murders.
- Adriaan van Dis, Tikkop (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2011; Tikkop. Amsterdam: Augustus, 2010). Betrayal is vertaald door Ina Rilke (London: MacLehose Press, 2013).
- Karel Glastra van Loon, Passievrug (vert. D. Hugo, Kaapstad: Queillerie, 2002; De passievrucht. Amsterdam: Veen, 1999). A father’s affair is vertaald door Sam Garrett (Toronto: HarperPerennialCanada, 2004).
- Tom Lanoye, Sprakeloos (vert. D. Hugo. Pretoria: Protea Boekhuis, 2011; Sprakeloos. Amsterdam: Prometheus, 2009). Speechless is vertaald door Paul Vincent (New York, Londen, Amsterdam: World Editions, 2016).
- Harry Mulisch, Die aanslag (vert. D. Hugo, Kaapstad: Queillerie, 1999; De aanslag. Amsterdam: De Bezige Bij, 1982). The assault is vertaald door Claire Nicolas White (New York: Pantheon Books, 1985).
- Er zijn ook titels die vrijwel gelijktijdig (hetzelfde publicatiejaar) in Afrikaans en in Engels zijn vertaald:
- Charlotte van den Broeck, Kameleon (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2020). Chameleon/Nachtroer is vertaald door David Colmer (Bloodaxe Books, 2020).
- Stefan Hertmans, Oorlog en terpentyn. (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2016; Oorlog en terpentijn. Amsterdam: De Bezige Bij, 2013). War and turpentine is vertaald door David McKay (New York: Pantheon, 2016/London: Harvill Secker, 2016).
- Lanoye, Tom. Gelukkige slawe (vert. D. Hugo, Pretoria: Protea Boekhuis, 2015; Gelukkige slaven. Amsterdam: Prometheus, 2015). Fortunate slaves is vertaald door Michele Hutchison (New York, Londen, Amsterdam: World Editions, 2015). Later verscheen de vertaling onder een andere titel: Slaves to fortune (New York: WorldEditions, 2019).
4. Ook van de dichters Herman de Coninck, Miriam Van hee, Leonard Nolens, Gerrit Komrij, Rutger Kopland, Mark Tritsmans en Eddy van Vliet zijn anthologieën met Engelse vertalingen uitgegeven vooraleer een keuze in het het Afrikaans is verschenen. De bibliografische gegevens kunnen in de Vertalingen Databank worden nagekeken. Voor vertaalwetenschappelijk onderzoek, met name vergelijkend onderzoek naar de wijze waarop Nederlandstalig proza en poëzie in Afrikaans respectievelijk Engels is vertaald zoals in het begin van dit addendum vermeld, biedt de Databank vele gegevens.
Zie ook:
SASNEV akademiese konferensie: Vertalings ontsluit nuwe wêrelde
Persbericht: Uitnodiging – Colloquium over vertalen Nederlands-Afrikaans