De 39e Nacht van de Poëzie | Vredenburg (Utrecht) | 8 en 9 oktober 2022 | van 20.00 tot 3.15 uur
Onderweg naar de Nacht van de Poëzie (8 en 9 oktober 2022, Vredenburg (Utrecht)) op de snelweg, kruipt de zon achter een wolk. Het licht waaiert breed omhoog. Een oneindige reeks trappen naar de hemel waar Escher jaloers op is. 19 dichters treden er op; een groot deel van de avond en een deel van de nacht. Ik weet niet of ik die nacht wel haal. Het is best een aanslag op lijf en geest. Vooral het laatste is wat minder sterk het laatste jaar.
Buiten muziekcentrum Vredenburg een rij wachtenden. Het valt mee, ze wachten vooral op iemand en niet op wanneer ze aan de beurt zijn. Ik loop zo langs de rij naar binnen. Ik ben niet meer in Vredenburg geweest sinds het vernieuwd is. Dat is al een tijd geleden. Vooral de omslag (buitenom) is veranderd. Binnen en rond de grote zaal is het gelukkig hetzelfde gebleven.
Ik ken het uit mijn jeugd. Jaarlijks bezochten we het Oude Muziekfestival, met de muziekmarkt in de gangen om de grote zaal. Prachtige gangen om in te verdwalen en al de muziek die door elkaar heen klonk en een nieuw eigentijds muziekstuk maakte. Tussendoor het gratis lunchconcert met grootheden uit de oude muziek. De trappen. Heel veel trappen. En dan die grote zaal. Al de smalle treden omhoog en omlaag. Al die eigen zitjes op je eigen hoogte, allemaal loges. De hoogte in, als een schilderij van Escher.
Poëzieminnend Nederland
Mijn vader nam me niet mee naar de Nacht van de Poëzie. Die begon rond dezelfde periode als het Oude Muziekfestival. Het feest voor poëzieminnend Nederland bestaat al sinds 1980 in het Utrechtse Muziekcentrum Vredenburg. De zaal is uitverkocht dit jaar bij de 39e editie van de Nacht van de Poëzie. Piet Piryns begeleidt de poëzieliefhebbers deze nacht. met zijn prachtig Vlaamse accent en vooral Vlaamse humor. Hij presenteert de Nacht al sinds 1984.
Hij opent de 39e nacht. Blij dat het eindelijk een jaar is zonder beperkingen. 'Geen drankverbod, maar vooral geen andere verboden.' En hij zou geen journalist zijn zonder de actualiteit mee te nemen. De kachel staat dan wel een graadje lager. Op 19 graden. 'Poëzie is vrijgesteld van inflatie'. En de gastheer is dankbaar dat hij hier nog altijd mag staan.
De andere presentator die deze nacht meeloopt en soms ook zweeft op deze dichterlijke tocht, is Ester Naomi Perquin. Zij vertelt over de laatste verschuivingen in het programma en zij kondigt de eerste dichter aan. Het is de dichter die vorig jaar de Nacht afsloot. Mattijs Deraedt krijgt de eerste 7 minuten van het podium.
Aan de lippen
Wat meteen opvalt is de volstrekte stilte in de zaal. Iedereen zit gekluisterd aan de lippen van de optredende dichter en luistert. Het is een feest. De poëzie spat van het podium en elk gedicht verdient het om gehoord te worden. En je voelt je als luisteraar dicht bij de dichter. Alsof hij naast je staat en het voorgedragen gedicht alleen voor jou is. Heel intiem en dichtbij. Bijzonder om dat gevoel in zo’n enorme zaal mee te geven.
Een bijzonder publiek dat vol aandacht luistert naar de gedichten. Stil genieten, de woorden langzaam tot je door laten dringen. En het is een heel gemixt gezelschap. Veel jongeren; meer vrouwen dan mannen. Dat ook. Allemaal met de grote gemene deler: de liefde voor poëzie en het gesproken woord.
En daar komen ze voorbij, bekende en minder bekende dichters. Dichters die vooral als romanciers bekend zijn, Rob van Essen en Marcel Moring bijvoorbeeld. Dichters waar je de hele avond naar uitkijkt, Marieke Lucas Rijneveld bijvoorbeeld. En dichters door wie je je laat verrassen, Marjolein de Vos en Joke van Leeuwen bijvoorbeeld.
Marieke Lukas Rijneveld draagt kort na middernacht zijn gedichten voor.
Rode jurk
Marcel Moring is op het laatste moment toegevoegd; hij vervangt Willem van Toorn. Hij loopt verder rond op het festival. Aan zijn zij een vrouw in een knalrode jurk. Dat is ook poëzie tijdens de Nacht van de Poëzie: dichters zien, ontmoeten, zomaar een gedicht voorgedragen krijgen in de wandelgangen. Alleen voor jou.
Het eerbetoon dat Hassnae Bouazza aan haar vorig jaar overleden broer Hafid geeft, is prachtig. Ze tuurt schalks over haar leesbril, die ze onhandig af en opzet. 'Ik heb net een leesbril gekregen en weet nog niet zo goed hoe dat werkt. Of ik hem moet afdoen of er overheen kijken', verontschuldigt ze zich. Ze weet prachtig de gedichten uit Hafid Bouazza's vertaling Schoon in elk oog is wat het bemint tot leven te wekken. De begeerte en humor spreken er allebei in. De oude, Arabische verzen krijgen iets ondeugends en tegelijk heel sensitief. Hassnae Bouazza geeft deze oude verzen een mooie glans.
Entr'actes
Om de 3 dichters is er een zogeheten entr'acte, een muzikaal intermezzo of - dit jaar - een goochelact van Hans Klok. Achter op het podium is een grote zwarte ruimte gemaakt die hij bij zijn goochelact gebruikt. Het is veel vuur en glitter. Hans Klok vraagt zichzelf ook af wat een goochelaar hier eigenlijk doet.
Illussionist Hans Klok opent zijn act met veel vuur.
De goochelaar deelt het publiek in 2 groepen: zij die zich laten verrassen en zij die graag de truc doorzien. Daarna ontvouwt zich een goochelshow boordevol met verrassingen, verdwijningen en verschijningen. Het is een aangename afwisseling van klein en groot. Daar ligt misschien de grote gemene deler met poëzie en goochelen. Goochelen draait om wat je niet ziet, wat zich aan het oog onttrekt. Poëzie draait om wat je niet zegt, de niet uitgesproken woorden waarmee het gedicht ontroert en verrast.
Het optreden van de Griekse Maria Farantouri is beslist het hoogtepunt van de entr’acts. Wat een stem. Wat een muziek. Ze zingt teksten van de vorig jaar overleden Mikis Theodorakis. Een vertaling van de tekst loopt via boventiteling mee op het grote scherm achter het podium, maar het is niet nodig. Hier spreekt de muziek door de tekst heen. Ze komt binnen.
De Griekse zangeres Maria Farantouri zingt Mikis Theodorakis.
Onderdompelen
Boven alles zijn de dichters. De bijdragen zijn geweldig. En het is heel bijzonder om je zo onder te dompelen in het gesproken gedicht. Het geeft het gedicht heel nieuwe dimensies. Zeker in zo'n grote zaal gaan er ook regels, woorden en flarden langs je heen. Soms een heel gedicht. Dat is juist de kracht van 'spoken word'. De dichter die zijn of haar gedicht voordraagt, helpt juist mee aan het geven van betekenis en dimensie.
Flardenverzameling
Een paar flarden die ik verzameld heb:
- 'Geloof niet in God, want er is te weinig tijd voor twijfel' (Marcel Moring)
- 'Kippenkracht levert wel een ei' (Joke van Leeuwen)
- 'Mijn moeder treedt regelmatig buiten haar oevers' (Nisrine Mbarki)
- 'Het is hier een slagveld' Hector heeft vlak voor zijn dood Andromache aan de telefoon (Marjolein de Vos)
- 'Uren, dagen, maanden, jaren vliegen als een schaduw heen; zij die eens gelukkig waren, wonen nu in Amstelveen' (Ivo de Wijs)
- 'Eerst moet je de ingang vinden alvorens de weg naar de uitgang begint' (Max Temmerman)
- 'Ik kocht mijn eerste piemel voor 17,50' (Marieke Lukas Rijneveld)
Allemaal regels die je op wilt zoeken, grijpen vasthouden. En die ongetwijfeld fouten bevatten. Soms uit het hoofd, soms uit een vage notitie. Het zijn van die regels die zo'n avond tot een feest maken. Ook al slaat de vermoeidheid met het uur harder toe.
Daar zijn de zelfgemaakte pauzes voor. Als het podium wordt verbouwd voor de entr'act, spring je de gangen in. Daar staan veel uitgeverijen, boekverkopers en poëzie-initiatieven met een kraampje. En daarin onderscheidt poëzie zich absoluut van proza: de prachtige uitgaves door de eindeloze hoeveelheid kleine uitgeverijen. Een feest om zo'n bundel van een kleine uitgeverij in de hand te nemen en te lezen. Typografie, lay-out en de gedichten. Alles klopt.
Zeer kortstondig Starik Museum
De expositie Zeer kortstondig Starik Museum van dichter Vrouwkje Tuinman en kunstenaar Andrea Stultiens. Een museum voor een avond en een nacht met werken van de dichter en kunstenaar F. Starik (1958-2018). Het is geweldig om attributen terug te zien die in Amsterdam te zien waren in het voorjaar. Ook zijn er nieuwe dingen; de slingers gemaakt van foto's van alle Jezussen aan het kruis die Starik verzamelde.
Tentoonstelling met foto's van eerdere edities van de Nacht van de Poëzie, hier een foto van F. Starik en Remco Campert
Hij was er iets mee van plan, maar het is er nooit van gekomen. Nu doet zijn geliefde Vrouwkje Tuinman er iets mee. Ze geeft er invulling aan helemaal in zijn geest. De gastvrouwen weten zo elk object in het Zeer Kortstondig Starik Museum tot leven te wekken en er een kunstzinnige draai aan te geven. Ook hoe schijnbaar dezelfde dingen een nieuwe betekenis krijgen in een andere opstelling. De schoenen bijvoorbeeld, maar ook de levensgrote foto van zijn bank en de muur erachter. Er is een kleine kattenstoel voorgezet. Een nieuwe aanwinst in de collectie, vertelt Vrouwkje. Samen met het dekentje - met kattenhaar - en de foto van de kat, ontstaat een heuse huiselijke sfeer.
Het Zeer Kortstondig Starik Museum met kunstenaar Andrea Stultiens voor de grote foto van Stariks woonkamer met rode bank. Links het kattenstoeltje.
Wakker blijven
Het wandelen in de gangen rond de zaal helpt zeker om wakker te blijven, maar ik merk dat de vermoeidheid toeslaat. Veel mensen vertrekken als Hans Klok is geweest. Als je wat verder weg woont, met de trein naar huis moet of morgenvroeg weer aan de slag moet, dan is dat wel nodig. Ik kruip weer ergens hoog achterin. Zeker, het is nog prachtig. Helemaal als Marieke Lucas Rijneveld het podium betreedt en een gedicht voordraagt over zijn eerste piemel. Het laatste gedicht dat hij leest, mag misschien wat langer zijn. 'Maar Hans Klok liep ook uit', geeft als hij excuus.
De optredende dichters vormen een mooie balans. Man, vrouw. Uit Vlaanderen en Nederland. Vooral het aantal dichters uit Vlaanderen geeft dit festival extra karakter. De Nederlandse taal in alle vormen, kleuren en gedichten. Ook leuk is de ontdekken dat er veel Nederlanders in Vlaanderen wonen. Nedervlamingen zoals Rob van Essen. De coronapandemie en de liefde stuurden hem naar Brussel. Hij is er blijven wonen.
Dichter Charlotte Van den Broeck. De themaregel van deze 39e Nacht van de Poëzie is van Joke van Leeuwen: "De huizen zijn nog donker en de dromen nog niet af".
12 slagen
Ik hou mijn ogen niet meer open. Marieke Lukas Rijnveld stapt van het podium af. De klok heeft 12 geslagen. Een entr'act staat klaar. Ik trek mijn jas aan en loop terug naar de auto. Een mooie wandeling door de stad aan het begin van de nacht. Hoe druk het nog is in de binnenstad, hoeveel rustiger aan de randen. De woorden tintelen nog na in mijn oren onderweg naar huis. De Nacht van de Poeëie is begonnen!
Volgend jaar in 2023 zal de 40e Nacht van de Poëzie zijn. De organisatie roept op om herinneringen te delen aan al de jaren dat dit bijzondere literaire evenement in Utrecht is. Stuur je verhaal of gedicht naar post@ilfu.com.
........
Optredens van:
Joke van Leeuwen, Marieke Lucas Rijneveld, Mustafa Stitou, Rob van Essen en Charlotte Van den Broeck, Mattijs Deraedt, Maxime Garcia Diaz, Tijl Nuyts, Marjoleine de Vos, Nisrine Mbarki, Andy Fierens, Kasper Peters, Astrid Lampe, Ivo de Wijs, Max Temmerman, Daniëlle Zawadi, Laura Broekhuysen, Marcel Möring en Hassnae Bouazza.
Entr'actes:
Illusionist Hans Klok, Maria Farantouri die Mikis Theodorakis zingt, nederpoptrio Wies, singer-songwriter Ivo Dimchev, youtubefenomeen Alaa Wardi en de funky blazers van Broken Brass.
........
Foto's: Hendrik-Jan de Wit
Lees ook:
Marieke Lucas Rijneveld se The discomfort of evening: wenner van die 2020 International Booker Prize
Charlotte Van den Broeck: "Ik zie de vertalingen echt als een gedeeld auteurschap met de vertaler"
Buro: MvH
