Met de paplepel, beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen, 1782–heden
Ewoud Sanders
Zutphen: Walburg Pers
Oktober 2022
278 blz.
Zeer rijk geïllustreerd en veelomvattend overzicht. Veel bizarre citaten en beelden. Over joden die ook mensen zijn, er anders uitzien, veel kabaal maken en raar praten, goed zijn, slecht zijn, slachtoffer zijn en altijd joden blijven.
- Gebaseerd op o.a. proefschrift Levi’s eerste kerstfeest (2017) en ruim 350 jeugdverhalen (10).
- Opvallend hoeveel tamelijk recente publicaties nog antisemitische teksten bevatten.
Opmerkelijke passages
- “In 1796 stelde het Algemeen en beredeneerd Woordenboek der Natuurlijke Historie dat ‘negers’ trouweloos, wreed, schaamteloos, ongodsdienstig, onzindelijk en onmatig zijn. ‘Hunne gewoontes zijn zoo buitensporig en redeloos dat hun gedrag, gevoegd bij hunne kleur, lange tijd heeft doen twijffelen, of zij wezentlijk Menschen waren, die, gelijk wij, van den eersten Mensch afstamden, omdat hunne woestheid en beestachtigheid hen naar de wildste dieren doet gelijken’.” (13)
- Jeugdverhaal van Petronella Cornelia van Alphen, “Het vragende Koosje” (1810) over joods en zwart personage (16–17).
- Samaritaanvariant over een “bevroren jood” (17–18).
- De meest antisemitische jeugdboeken in het Nederlandse taalgebied (43; 127–128; 165).
- Over F. Bordewijk (44; 59).
- Uitheems getint (44).
- Over C. Joh. Kieviet (Dik Trom) (49).
- Over joden en knoflook, Katholiek jeugdtoneelstuk (1927): “Ze mogen wel goed luchten in den hemel, want als er Joden komen zal ‘t er wel erg stinken naar knoflook! Bah!” (50)
- Er hangt een jood aan je neus: snottebel (51)
- “Het woord lawaai ontstond aan het eind van de achttiende eeuw. (…) Het Jiddische woord voor ‘begrafenis’ is lewaje.” (71)
- Kabaal dateert uit het begin van de negentiende eeuw en gaat terug op het Hebreeuwse woord kabbala, geheime mystieke leer (71).
- Over Pestalozzi, Jodenhof (1830) (140).
- “De wreedste jeugdverhalen over joden zijn van katholieke signatuur.” (165)
- Over Jozef Efronski: een waar verhaal uit den tijd der Russische Joden-vervolging. (1896) (191–193). Jodenvervolgingen in Rusland (219–222).
- Over joodse vluchtelingen uit Italië die naar Nederland vluchten (1863) (199).
- Over uitgeverijen De Banier (224–225) en Den Hertog (225–229), De Vuurtoren (252), orthodox-protestantse uitgevers (252). “Sommige orthodox-protestanten houden de negentiende-eeuwse en vooroorlogse kijk op joden echter nog levend.” (252)
Lees ook:
Leesimpressie: De vluchteling, de grenswacht en de rijke Jood door Arnon Grunberg