Onder een andere hemel: over heimwee & vertepijn
Joke J Hermsen
318 blz.
Amsterdam: Prometheus
2023
“Filosofische memoir”. Boeiende combinatie van filosofie, literatuur en persoonlijke herinneringen.
- “Ons leven speelt zich af tussen heimwee naar het vertrouwde en een verlangen naar het onbekende.” (11)
- Denkdagboek (286).
- Zoektocht naar eigen identiteit en sporen van favoriete auteurs. Over taal, kindertijd, liefde, filosofie en moederschap: “een pentagram van mijn heimwee” (309).
- Titel ontleend aan Hannah Arendt: “Mogelijk dat haar ziel onder een andere hemel de kans ziet om zich uit te spreken.” (277)
Opmerkelijke citaten en passages
- “Ook in de tijd kun je thuiskomen, als deze zijn krappe jasje uittrekt en je in de ruimere plooien van een klokloze tijd hult.” (20)
- Nostalgie als term verzonnen door Zwitserse arts Johannes Hofer en beschreven in zijn proefschrift (1688) van elf pagina’s (26-27).
- Rümke: “Het verlangen om weg te gaan is het verlangen weer terug te keren.” (29)
- Over heimwee naar een verre toekomst; heimwee naar wat er nog komen gaat, een tijd die er ook al geweest leek te zijn (29).
- Over Hannah Arendt (39; 87; 245; 255; 261; 277-289; 300-303).
- Over Odysseus (45-53); Pessoa (56;85); René Char (84): “Mijn toekomstig leven is jouw gezicht wanneer je slaapt.” (84)
- Over Fernweh / vertepijn (60).
- Over Rilke en/of Salomé (71-72; 100-115; 184-205; 222-237).
- “Vluchtelingen kloppen niet op onze deuren, maar op die van ons land of continent, hetgeen ons morele geweten blijkbaar in slaap sust.” (88)
- Over Simone Weil (91; 248).
- Agnès Varda: “Als we mensen zouden openmaken, zouden we er landschappen in aantreffen.” (123)
- Signeersessie James Baldwin in Amsterdam (1976) (160-164).
- Proefschrift Hermsen over het gedachtegoed van Lou Andreas-Salomé, Belle van Zuylen en Ingeborg Bachmann (1993) (168).
- Over herbeleven van aanranding als veertienjarig meisje en verwerking van die aangrijpende ervaring (166-176; 206-212).
- Over Marguerite Duras (182).
- Rilke: “Om te schrijven 'moet je kunnen terugdenken aan dagen uit je jeugd die nog onopgehelderd zijn.' Je moet ook 'herinneringen hebben aan liefdesnachten waarvan geen de ander gelijk was, aan het schreeuwen van barende vrouwen, maar ook bij de doden moet je gezeten hebben in het vertrek met het open raam en de hortende geluiden.' Het is echter nog niet genoeg als je deze herinneringen hebt, schrijft Rilke. 'Je moet ze ook kunnen vergeten' en 'het grote geduld hebben te wachten tot ze terugkomen.' Want de herinneringen zelf zijn het nog niet: 'Pas wanneer ze bloed in ons, worden, blik en gebaar, anoniem en niet langer te onderscheiden van onszelf, pas dan kan het gebeuren dat in een zeldzaam uur het eerste woord van een gedicht in hun midden opstaat en naar buiten treedt.” (204-205)
- Over Rilke en zijn “vreemde, angstwekkende en 'geseculariseerde' engel” (223); over Kairos “als het visionaire en creatieve gezicht van de tijd” (234).
- Over Käthe Kollwitz (249-251).
- Novalis: “Filosofie is een vorm van heimwee en de zucht om overal thuis te zijn.” (258)
- Over Ingeborg Bachmann (269-276; 302): “De literatuur geeft ook stem aan datgene wat ons nog niet bewust is.” Ook hoopvol: “Juist omdat ze het onzegbare probeert te verwoorden, is ze ook 'de hoop voor de mensen’, schrijft Bachmann. Literatuur is een voortdurende aansporing om verder te reizen en de onbekende plekken en schaduwzijden van je geschiedenis te verkennen.” (273)
- Brecht: “Er zijn vele manieren om te doden.” (270)
- Arendt: “We worden opnieuw in de taal geboren en die tweede geboorte is ook een geboren worden in de wereld.” (300)
- “Op de vraag 'Wie ben jij?' luidt volgens Arendt het beste antwoord nog altijd: 'Sta me toe een verhaal te vertellen.'” (287)
- “Schrijvend schiet ik niet alleen terug in de tijd, maar ik tuimel er ook doorheen, naar een plek waar een veld van mogelijkheden gloort.” (289)
- “We komen thuis als we ons met de ander en het andere, het vreemde, het onbevattelijke, verbinden. We zullen door het vreemde van onze herinneringen, van onze verlangens, van onze dromen en van onze verbeelding moeten reizen om thuis te kunnen raken.” (300)
- Over Ernst Bloch en hoop (306-308).
Lees ook:
Leesimpressie: De werelden van Hannah Arendt door Joop Berding
Leesimpressie: Elk boek is een gevaar, samengesteld en ingeleid door Ronit Palache
Charlotte Van den Broeck: "Ik zie de vertalingen echt als een gedeeld auteurschap met de vertaler"
