In het Historical Papers Research Archive van de Universiteit van die Witwatersrand (Johannesburg) worden de Alexandre Moumbaris Papers geconserveerd.
Historical Papers Research Archive (Universiteit van die Witwatersrand)
Alex Moumbaris, geboren in Egypte en zoon van Griekse ouders, was lid van de Britse en later de Zuid-Afrikaanse communistische partij.
Alexandre Moumbaris Papers in Historical Papers Research Archive (Universiteit van die Witwatersrand)
William Cullen bibliotheek, Universiteit van die Witwatersrand (Johannesburg)
In het dossier A3441 bevinden zich archivalia die Breyten Breytenbachs betrokkenheid documenteren bij de antiapartheidsbeweging in Frankrijk en meer specifiek – samen met Johnny Makhatini en Barend Schuitema, toenmalig secretaris van de Nederlandse Anti-Apartheid Beweging– bij de oprichting van het Bureau d’information sur l’Afrique Australe (BIAA). Breytenbachs aandeel in het opzetten van de connectie tussen het BIAA en Okhela (1974-1975), de ondergrondse Franse tak (“White wing”) van het in 1960 in Zuid-Afrika verboden ANC, kan worden gereconstrueerd aan de hand van het overgeleverd bronnenmateriaal. Ook betreffende beide hofzaken tegen Breytenbach (1975 en 1977) bevat het archief bijzondere bronnen, zoals een kopie van het arrest door de Attorney-General P. Yutar (“In the Supreme Court of South Africa (Transvaal Provincial Division)”, waarvan de aanvang luidt:
The Attorney-General of the province Transvaal, who as such prosecutes for and on behalf of the State, presents and informs the Court that
BREYTEN BREYTENBACH
a White male, (hereinafter referred to as the accused), is guilty of the offences as set out below:
MAIN CHARGE
THAT the accused is guilty of the offence of participation in terroristic activities in contravention of Section 2(1) of Act No.83 of 1967, read with Sections 1, 2(2), 4, 5 and 9 of the aforesaid Act.
[…]
Eerste bladzijde van het Arrest, door Attorney-General P. Yutar, met de veroordeling van Breytenbach.
Verder omvat het Wits-dossier kopieën van krantenknipsels, brochures en bulletins uit de internationale pers en uitgevaardigd door de Verenigde Naties (‘Centre contre l’Apartheid. Département des affaires politiques et des affaires du conseil de sécurité’) die de rechtszaken en in december 1982 de vrijlating van Breytenbach becommentariëren. Een speciale plek heeft het ‘Manifesto’ van Okhela, een 18 bladzijden tellend document, waarin het opzet en de strategieën in de Anti-Apartheid Movement en de South African Liberation Struggle wordt beschreven. In een eerste draft van de beleidstekst staat met nadruk gestipuleerd dat de groepering zich inzet voor de “struggle for national liberation and socialism against settler colonialism, capitalism and imperialism – the question of race and class – prevailing conditions or needs for theory based on revolutionary practice – call for the destruction of the apartheid state”. Verder wordt onderstreept dat de organisatie is opgericht op uitdrukkelijk verzoek van en werd gelegitimeerd door de African National Congress. Een uitgave van Okhela, getiteld ‘BOSS and the Killing of Henri Curiel’ (de dato 6 september 1978, uitgegeven door de Anne Frank Stichting in Amsterdam), rapporteert over clandestiene operaties in Zuid-Afrika en de detentie van Breytenbach.
Historical Papers Research Archive (Universiteit van die Witwatersrand)
Opmerkelijke archiefstukken zijn naast de vermelde documentaire bronnen een kopie van het bericht dat de Prix International de Peinture de la Ville de Vitry op 15 november 1975 is toegekend aan Breytenbach én Alejandro Marcos. De juryleden stuurden ter gelegenheid van die prijstoekenning een telegram naar de Franse president Valéry Giscard d’Estaing met de vraag tussen te komen met het oog op de vrijlating van Breytenbach. Een van de ondertekenaars is de Nederlandse schilder Corneille. Ook de dubieuze rol van Berend Schuitema is uitgebreid gedocumenteerd. Onder meer met afdrukken van mails van de hand van Schuitema.
Petities en oproepen tot acties (met de steun van Amnesty International), zoals van het Comité Breytenbach en het Committee on the Breytenbach Case (San Francisco), zijn overgeleverd in de Moumbaris Papers.
Georges Lory, Frans vertaler van Breytenbach
Naar aanleiding van de vrijlating en het bericht dat de schrijver/schilder zich in Parijs zal vestigen, zijn commentaren gepubliceerd in Franse kranten. Ik refereer aan enkele teksten van Breytenbachs Franse vertaler Georges-Marie Lory. Onder een kort bericht in Le Monde (‘L’écrivain Breyten Breytenbach va s’installer en France’, 7 december 1982) is een beschouwing van Lory afgedrukt: ‘L’isolé de la “maison des morts”’. Onder een rubriek van Barbu (‘Afrique du Sud: Breytenbach renonce à ses activités politiques’) in Libération presenteert Lory een korte schets van Breytenbachs poëzie (‘“Je ne reviendrai plus jamais à la maison”. G.-M. Lory, traducteur en français de Breyten Breytenbach, présente l’oeuvre poétique du plus grand auteur de langue afrikaans”’). Ook bij vraaggesprekken met Breytenbach in Franstalige dagbladen zijn wel méér gedichten opgenomen in het Frans.
Onder een kort bericht in Le Monde (‘L’écrivain Breyten Breytenbach va s’installer en France’, 7 december 1982) is een beschouwing van Lory afgedrukt: ‘L’isolé de la “maison des morts”’.
Kort nadat Breytenbach is veroordeeld en opgesloten in de gevangenis vertaalde Lory onder de titel ‘Ce que chante Breyten’ vier gedichten (te weten ‘L’exil’, ‘Le retour au pays’, ‘La femme’ en ‘La mort de Neruda’), afgedrukt in Le Monde (28 november 1975), onder een artikel geplaatst van Serge Thion (‘L’homme maigre au chandail vert’). Het eerbetoon van Georges Lory aan het adres van de nog maar een paar maanden eerder gedetineerde Breytenbach verdient een speciale vermelding.
Georges Lory, Frans vertaler van Breytenbach, in Libération (7 december 1982) naar aanleiding van Breytenbachs vrijlating.
Lory vertaalde met de titel ‘Ce que chante Breyten’ vier gedichten van Breytenbach: ‘L’exil’, ‘Le retour au pays’, ‘La femme’ en ‘La mort de Neruda’ (Le Monde, 28 november 1975).
Voor een documentatie van de vrijlating van Breytenbach, door een tussenkomst van de Franse presidentsvrouw Danielle Mittérand, is het artikel door Pierre Haski in Libération (6 december 1982), met onder de koptitel ‘Mittérand accueille un 2e poète’: ‘L’Afrique du Sud libère le poète rebelle Breytenbach. Emprisonné depuis 1975 le poète et peintre afrikaner a été gracié sur l’intervention de la France’). Over de politieke commentaren in diverse kranten en taalgebieden is een mooie studie te schrijven, gezien de uiteenlopende accenten in de internationale berichtgeving.
Voor biografisch onderzoek bevatten de Papers Alexandre Moumbaris revelerende bronnen.
Universiteit van die Witwatersrand, Johannesburg, 19 oktober 2022.
- Foto’: verskaf
Lees ook:
Breytenbach-notitie #5: Naar aanleiding van een Hertzogprijs
Breytenbach notitie #4: Boekomslagen, herdrukken en vertalingen
