In een reeks met Breytenbach-notities worden data toegevoegd aan de zeer gedetailleerde, rijk gedocumenteerde publicaties Breyten Breytenbach as openbare figuur (1990 en 2004) en de ‘Loopbaanskets’ met bio- en bibliografische gegevens (2019), door Breytenbach-specialiste en archivaris Francis Galloway al jarenlang met kennis en kunde samengesteld. Vanuit transnationaal perspectief, meer specifiek met betrekking tot Breytenbachs contacten met de Lage Landen, valt nog heel wat op te tekenen. De kopij van de opstellenbundel Kwintet (Woolf, Antwerpen, 2022), over Breytenbach en de Lage Landen en meer in het algemeen interculturele contacten tussen Afrikaans en Nederlands, is klaargemaakt. Zodat zich met deze nieuwe aantekeningen en annotaties mogelijk een volgend Breytenbach-studieboek aankondigt, naast de monografie die collega Alwyn Roux en ik voorbereiden over “Afrika te verbeel” in het werk van Breytenbach (VisionKeepers-project, Unisa).
“Arme Remco se gesig is so rooi soos Chinese brokaat”. In de Remco Campert Catalogus van Antiquariaat Demian tref ik een manuscript aan van de dichter aan zijn echtgenote Deborah Wolf (Hongkong, dd. 11 januari 1997). “In Hong Kong/ waar alles me vreemd is / denk ik aan jou / die me zo eigen is” en “Ik mis Bert Schierbeek / met wie je nog eens lachen kon / soms tegen de klippen op / of je wilde of niet / maar het meeste mis ik jou / je duidelijke aanwezigheid / en soms je zachtheid / als je moe bent / je ogen die alles zien / het gedoe met je schoenen / je liefde voor mooiheid / je liefde punt uit”. Het handgeschreven gedicht, volgens de beschrijving met doorhalingen en wijzigingen, roept herinneringen op aan Breyten Breytenbachs gedicht ‘Poskaart vir Bert Schierbeek’, opgenomen in de bundel Papierblom (1998) die hij onder de naam Jan Afrika uitgaf. Later is het gedicht overgenomen in Die singende hand. Versamelde gedigte 1984-2014 (p. 246-247). De handgeschreven versie berust in de collectie van Demian in Antwerpen (nummer 37, zie catalogus). Breytenbach memoreert het “movable feast van poetry” in Hongkong, waar naast Breytenbach en Campert onder anderen Homero Aridjis, Hans Magnus Enzensberger en Joachim Sartorius uitgenodigd waren.
Nagenoeg twee maanden na het overlijden van Remco Campert (4 juli 2022) herlees ik het huldegedicht van Breytenbach voor zijn schrijfbroeder Schierbeek. ‘Poskaart vir Bert Schierbeek’ is Breytenbachs hommage aan een literaire vriend. Op 9 juni 1996 is Schierbeek op de leeftijd van 77 overleden, enkele maanden voor het festival in Hongkong. Er is een bloemlezing samen te stellen met gedichten waarin Breytenbach verwijzingen opneemt naar Nederlandse en Vlaamse vrienden. ‘Poskaart vir Bert Schierbeek’ [https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/375/958/RUG01-002375958_2017_0001_AC.pdf, pp. 82-83] staat bovenaan mijn voorkeurslijst.
Vier maanden later zullen de schrijversvrienden elkaar ontmoeten in Durban. Aridjis, Campert en Sartorius, overigens ook Hugo Claus, Antjie Krog en Wilma Stockenström (naast vele anderen), namen van 4 tot 7 mei 1997 deel aan het Poetry Africa-festival in Durban in een organisatie van Centre for Creative Arts van UN) en Poetry International (Rotterdam). Francis Galloway noteert in Woordenaar woordnar: “Breytenbach is volskaals hierby betrokke en ontwerp ook die kunswerk vir die voorblad van die program” (Protea Boekhuis & SA Akademie, Pretoria, 2019, p. 245).
Breytenbachs gedicht is een van de “72 gedigte uit ’n swerfjoernaal”, uitgegeven door Human & Rousseau (Kaapstad/Pretoria/Johannesburg, 1998, p. 27-28). Elders in Papierblom staat een gedicht ’16 September 1995 in Amsterdam’, opgedragen op Breytenbachs verjaardag aan Adriaan van Dis.
Notities over de vriendschapsbanden tussen Breytenbach, Campert en Schierbeek zijn te vinden in een paar artikels, zoals:
- ‘Bert Schierbeek en Apartheid. Zuid-Afrikaanse, Surinaamse en Antilliaanse schrijvers in de Nederlandse antiapartheidsbeweging’, Zacht Lawijd. Literair-historisch tijdschrift 18 (2019-2020) 2 (juli-september), p. 25-41.
- ‘Dichterlijke stem in de antiapartheidsbeweging van Nederland: Remco Campert en Breyten Breytenbach’, Werkwinkel. Journal of Low Countries and South African Studies / Tijdschrift voor Nederlandse en Zuid-Afrikaanse Studies / Tydskrif vir Nederlandse en Suid-Afrikaanse Studies, 2019, p. 45-61.
- Camperts gedicht voor Deborah is nummer 17 in de Remco Campert Catalogus van Antiquariaat Demian.
Lees ook op Voertaal en LitNet:
Francis Galloway se teks oor Breyten Breytenbach vir die publiek beskikbaar
Om Afrika te verbeel: Brugfuncties van Breytenbach en Gorée Instituut
Verbeelding van Afrika in Denkend vuur van Breyten Breytenbach
"Je moet Afrika verbeelden." – Breyten Woorddwaas over "het eiland"
