Die Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) bied ’n gehaltewebwerf vir lesers en ondersoekers, studente en kenners. Ryanne Keltjens, dienskoördineerder van die DBNL, het per e-pos met Willem de Vries gesels oor hierdie versameling aanlyn tekste wat jaarliks sowat 4 miljoen keer deur gebruikers van oor die hele wêreld geraadpleeg word.
Ryanne Keltjens
Foto: Beeldstudio, KB
Hoe het DBNL ontstaan en hoe verskil dit van ander aanlyn argiewe wat op Nederlands en verwante tale fokus?
De stichting Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren (DBNL) werd op 6 juli 1999 door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in het leven geroepen. De DBNL werd al gauw bekostigd door de Taalunie. Sinds 2015 is de DBNL ondergebracht bij de Koninklijke Bibliotheek (KB), de nationale bibliotheek van Nederland in Den Haag. Het beleid voor de DBNL wordt sindsdien bepaald door de commissie DBNL, waarin vertegenwoordigers zetelen van de betrokken samenwerkingspartners: de KB, de Taalunie en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. De drie organisaties zijn samen verantwoordelijk voor het beleid en de kaders voor de collectievorming van de DBNL; de Taalunie zorgt voor de financiering. De KB neemt het grootste deel van de uitvoerende werkzaamheden voor haar rekening en zorgt ervoor dat de DBNL past binnen de KB-strategie. De Vlaamse Erfgoedbibliotheek neemt eveneens enkele uitvoerende taken op zich en vertegenwoordigt de Vlaamse stem in de DBNL.
De DBNL is een digitale collectie van zo’n 15.000 teksten uit de Nederlandse letterkunde, taalkunde en cultuurgeschiedenis van vroeger tot nu. De DBNL-collectie is relatief klein en dus selectief. Deze inhoudelijke focus is bijzonder. Daarnaast onderscheidt de DBNL zich van andere online collecties door de hoge kwaliteit van digitalisering: de fulltext publicaties die je op dbnl.org kunt lezen zijn 99,995% correct en bovendien verrijkt. Dankzij die verrijkingen worden verwante teksten met elkaar verbonden. Je kunt bijvoorbeeld vanuit een recensie in een tijdschrift doorklikken naar het boek waarover de recensie gaat, en vervolgens bekijken welke werken van de auteur van het boek nog meer in de DBNL beschikbaar zijn. Tot slot is de DBNL wereldwijd vrij toegankelijk.
Vir Afrikaans is hierdie digitale biblioteek van groot belang; vertel asseblief hoe die afdeling vir Suid-Afrika met die fokus op Afrikaanse tekste tot stand gekom het. Hoe word die keuses gemaak van die verskillende tydperke en genres? Word dit gereeld bygewerk?
Sinds 2008 wordt er gewerkt aan de opbouw van een collectie van historische, literaire en taalkundige bronnen over Zuid-Afrika op DBNL. Dat heeft geleid tot de lancering van de afdeling Zuid-Afrikaanse literatuur in 2014. De digitalisering werd bekostigd met behulp van externe financiering en voor de selectie is een beroep gedaan op verschillende experts uit Zuid-Afrika en Nederland. Op dit moment vindt er geen uitbreiding plaats van de collectie, in afwachting van verdere initiatieven in Zuid-Afrika, zowel bij de uitgevers als bij VivA (Virtuele Instituut vir Afrikaans). Wel wordt er nog gewerkt aan de digitalisering van Nederlandstalige Zuid-Afrikaanse titels uit de periode van 1700–1940.
Die naas mekaar stel van letterkundige werke en sekondêre bronne skep interessante bande onderling, asook binne die Nederlandse Taalunie. Dit maak van die DBNL ’n gerekende plek vir navorsers en ander belangstellendes wat transnasionale bande tussen die letterkundes wil naspeur of verken. Is laasgenoemde ’n aspek wat die DBNL spesifiek in gedagte het met die digitalisering van tekste?
Dankzij de eerdergenoemde verrijkingen kunnen inderdaad interessante verbanden worden gelegd tussen de werken op dbnl.org. Het is een van de belangrijkste pijlers van de DBNL. De DBNL is echter niet specifiek gericht op het faciliteren van onderzoek naar transnationale verbanden. Wel is het streven dat de DBNL-collectie representatief is voor het gehele Nederlandse taalgebied (Nederland, België, Suriname en het Caribisch gebied).
Hoe word besluit oor watter tekste gedigitaliseer word en hoekom word sommiges nie gedigitaliseer nie?
Fulltext digitalisering is kostbaar. Het is dus noodzakelijk om selectief te zijn bij het samenstellen van de collectie. De commissie DBNL wordt daarover geadviseerd door de werkgroep content. Deze werkgroep wijst aan welke titels, collecties en oeuvres gedigitaliseerd moeten worden. Daarbij kan de werkgroep advies inwinnen bij een grotere groep van vakspecialisten, de pool van deskundigen.
Die DBNL bevat 'n groeiende versameling hoëresolusie- digitale weergawes van geselekteerde tekste.
Foto: Beeldstudio, KB
Waarvoor word die webwerf die meeste geraadpleeg? Hoeveel besoeke ontvang die webwerf maandeliks? Is DBNL bedoel vir navorsers, studente of albei?
Het lijkt erop dat de meeste DBNL-gebruikers op zoek zijn naar een specifieke tekst om te bestuderen of te lezen. Veel gebruikers komen namelijk via de bekende zoekmachines op dbnl.org terecht. Ook het toenemende aantal e-books dat wordt gedownload wijst daarop.
De website dbnl.org wordt zo’n 4 miljoen keer per jaar geraadpleegd, door gebruikers van over de hele wereld. Dat is per maand gemiddeld dus zo’n 330.000 keer. De DBNL is bedoeld voor literatuur- en taalwetenschappers, (cultuur)historici, docenten, studenten en natuurlijk voor alle liefhebbers van literatuur en de Nederlandse taal. De DBNL is in de eerste plaats gericht op het faciliteren van onderzoek, zowel voor verdieping als voor het plezier.
Verskeie vaktydskrifte wat vroeër gereeld verskyn het, is hier te lees. Is die bedoeling om, waar hulle nog verkrygbaar is, hierdie publikasies volledig beskikbaar te stel?
Het is uiteraard de bedoeling tijdschriften zo volledig mogelijk beschikbaar te stellen. Dat er soms jaargangen ontbreken heeft meestal uitvoeringstechnische redenen: soms zijn er geen geschikte exemplaren beschikbaar voor digitalisering, er kunnen problemen zijn met het auteursrecht of we hebben onvoldoende capaciteit.
Deel DBNL bronne met ander projekte, soos byvoorbeeld Delpher?
Er staan inderdaad werken op DBNL die je ook elders kunt vinden. Het verschil is dat de teksten op dbnl.org volgens de hoogste kwaliteit gedigitaliseerd zijn en bovendien in onderlinge samenhang gepresenteerd worden, als één collectie. Het is overigens wel de bedoeling dat de DBNL-teksten (en andere collecties van de KB) in de nabije toekomst via zo veel mogelijk kanalen worden aangeboden. Het doel is dat de DBNL-collectie een maximaal bereik krijgt.
Hoe belangrik is dit vir kulture dat aanlyn argiewe bestaan van ouer werke en dokumente en hoe word hierdie werke gekies?
Een digitale collectie als de DBNL is van groot belang voor het behoud en de toegankelijkheid van Nederlands cultureel erfgoed. De hoogwaardige digitalisering maakt het mogelijk de collectie duurzaam op te slaan. De online beschikbaarstelling via dbnl.org maakt de collectie wereldwijd vrij toegankelijk.
Voor de selectie doen we een beroep op de expertise van deskundigen. Daarnaast kan iedere gebruiker een digitaliseringsverzoek indienen via de website en zo bijdragen aan de collectievorming (digitization on demand). Om de consistentie van de DBNL-collectie te behouden worden deze verzoeken getoetst door de werkgroep content.
Watter gedigitaliseerde publikasies wil DBNL graag aan ’n groter publiek bekendstel? Watter projekte en aanvullings stel DBNL in die vooruitsig?
De DBNL-collectie geeft een brede dwarsdoorsnede uit de letterkunde, taalkunde en cultuurgeschiedenis van het Nederlandse taalgebied, van het verleden tot nu. In onze nieuwsbrief besteden we aandacht aan de nieuwe titels die maandelijks online beschikbaar komen en aan de “parels” in de collectie. Het is een goede manier om kennis te maken met de reikwijdte van de collectie.
Bij de samenstelling van de collectie wordt gestreefd naar een zo goed mogelijke representativiteit voor de verschillende landen binnen het Nederlandse taalgebied. Dat is niet altijd eenvoudig, vanwege de beperkte beschikbaarheid van bronmateriaal en de auteursrechtproblematiek. In deze beleidsperiode zal er een inhaalslag worden gemaakt voor werken uit Vlaanderen, waaronder een groot aantal canonieke literaire tijdschriften.
Aanvaar DBNL voorleggings vir projekte of word dit bestuur aan die hand van ’n bepaalde mandaat rakende digitalisering? Vertel asseblief hiervan.
Zoals ik eerder al noemde, kan iedere DBNL-gebruiker een digitaliseringsverzoek indienen om ontbrekende teksten, auteurs of oeuvres te laten toevoegen. Daarmee dragen gebruikers actief bij aan de collectievorming en soms ook aan de financiering hiervan. Daarnaast werken we regelmatig samen met bijvoorbeeld onderzoekers, tijdschriftredacties of erfgenamen van auteurs om specifieke collecties te digitaliseren en beschikbaar te stellen met behulp van externe financiering. Soms worden zij door ons benaderd, soms melden zij zich uit eigen beweging. Tot slot kunnen wetenschappelijk onderzoekers bij de KB terecht voor levering van data en metadata uit de DBNL-collectie (dataservices).
Die rol van Neerlandici om tekste vir DBNL te keur maak daarvan ’n internasionale projek. In hoe ’n mate is die poel van kennis in die DBNL-raad verteenwoordigend van die taalgroepe wat op DBNL verteenwoordig word?
In de dagelijkse praktijk is de DBNL een Vlaams-Nederlandse samenwerking. De andere gedeelten van het taalgebied zijn vertegenwoordigd in de pool van deskundigen. Om een bredere representativiteit van de collectie te bereiken doen we regelmatig een beroep op hun expertise.
Wat is DBNL se oogmerke vir die toekoms?
De belangrijkste doelen voor de komende jaren zijn: verdere aangroei en optimalisering van de DBNL-collectie, het stimuleren van (her)gebruik van de collectie, meer Vlaams materiaal digitaliseren en het gebruik van de DBNL in Vlaanderen verbeteren en meer samenwerking en uitwisseling met diverse actoren op het terrein van cultuur en wetenschap.
Lees ook
Die talle vertalings van Riet de Jong-Goossens: ’n tuiste vir Afrikaans in Nederlands
Buro: NBKaapse sentrum ’n kulturele tuiste vir die Nederlandse taal en letterkunde in Suid-Afrika
