Over cultuurtransmissie tussen Afrikaans en Nederlands is veel te zeggen vanuit historisch en recent oogpunt. De dynamiek van “kleinere letterkundes”, Afrikaans in Zuid-Afrika respectievelijk Nederlands in globaal perspectief, wordt bepaald door particuliere literair-institutionele relaties, intercontinentale kennisnetwerken en ‘laterale’ trans-talige connecties.
De opstellenbundel Kwintet. Literaire dialogen tussen Afrikaans en Nederlands (W∞lf, Antwerpen) en de flankerende essaybundel Breyvier. Over taal, burgerschap en Breytenbach (Skribis, Gent) presenteren gevalstudies op het gebied van de transnationale literatuurstudie. In het bijzonder staat de relatie centraal tussen Breyten Breytenbach en de Lage Landen. Over het werkboek Breyvier publiceerde Marlies Taljard op deze blog een recensie: https://versindaba.co.za/2023/05/19/resensie-breyvier-over-taal-burgerschap-en-breytenbach-yves-tsjoen/.
Kwintet
Kwintet focust op de beeldvorming van de biografische persoon, van het politieke activisme en van het literaire oeuvre van Breytenbach in werk van H.C. ten Berge, Remco Campert, Gerrit Komrij, Rutger Kopland en Gerrit Kouwenaar. Ook de receptie in tijdschriften zoals Raster (i.s.m. Camille Bourgeus), Revolver (i.s.m. Elke Seghers) en Yang komt ter sprake. De betrokkenheid van Nederlandstalige schrijvers, waaronder Bert Schierbeek, Adriaan van Dis en Eddy van Vliet, in de antiapartheidsbeweging wordt belicht. Ook de rol van Breytenbach bij het GORIN in Senegal wordt besproken (i.s.m. Alwyn Roux).
Verder bevat de opstellenbundel deelstudies over de poëziebibliotheek van Ernst van Heerden, over toneelbewerkingen door Tone Brulin van teksten van N.P. van Wyk Louw en Wilma Stockenström, over Antjie Krog en Herman de Conincks Nieuw Wereldtijdschrift, over Joan Hambidge en de lezing van Nederlandse literatuur in het Afrikaans, over de liminale positie van Alfred Schaffer, enzovoorts. Kwintet bundelt daarnaast korte essays op grond van translinguïstisch onderzoek naar literair grensverkeer en cultuurtransfer tussen Afrikaans en Nederlands: Uys Krige in Vlaanderen, Guido Gezelle in Zuid-Afrika, een hommage aan de dichter-academicus en Zuid-Afrikaans dichter des vaderlands Kgositsile Keorapetse.
Tot slot spreekt de West-Afrikaanse dichter Ka’afir.
Breyvier
Twintig korte en langere notities in Breyvier dragen ertoe bij dat het boek de vorm aanneemt van een carnet. Het werkschrift bundelt marginalia over werk van Breytenbach. De teksten belichten zijpaden van diepgaander onderzoek gebundeld in Kwintet. Bespiegelingen, ook lossere bibliografische eindjes, zijn op schrift gesteld als ‘Breytenbach notities’, gemodelleerd naar Breytenbachs essaybundel Notes from the Middle World. Hoofdstukken in Kwintet worden in het flankerende Breyvier voorzien van addenda. Naast Breytenbach komen in het apocriefe breviarium ook aan bod: Antjie Krog, Ronelda Kamfer en thema’s als dekolonisering, meertalig burgerschap (in samenspraak met Antjie Krog) en de taaldiscussie (“Afrikaans taaldebat in een Catch-22”). Er zijn essays over Hugo Claus in het Afrikaans en over de betrokkenheid van Breytenbach bij het Gorée Instituut in Senegal.
De ‘breytenbachiana’ zijn beschouwende bijdragen en gedocumenteerde annotaties als sporen van en voor voortgezet vergelijkend en transnationaal letterkundig onderzoek.
In gesprek met Willem de Vries
In een tweedelig interview met Willem de Vries op LitNet en Voertaal licht de auteur toe in hoeverre beide boekuitgaven met elkaar in dialoog gaan en langs welke paden de receptie van Breytenbachs oeuvre verloopt als deel van het interculturele verkeer tussen Nederlands en Afrikaans.
Breyvier (Deel 2): Só breek Breytenbach en Krog tale oop en vernuwe denke
Over de opstellenbundel Kwintet staat een vijfdelig vraaggesprek online.
Kwintet (deel 1): Literêre dialoë tussen Afrikaans en Nederlands in essays verken en genuanseer
Kwintet (deel 2): Kontak tussen literêre kulture wys die verweefdheid van teks, leser en kontekste
Kwintet (deel 3): Tussen Afrika en Europa is méér Gorée nodig
De boeken kunnen online worden besteld:
https://www.skribis.be/nl/vers-van-de-pers/breyvier.html (Breyvier. Over taal, burgerschap en Breytenbach)
https://www.projectwoolf.be/product-page/kwintet-literaire-dialogen-tussen-afrikaans-en-nederlands (Kwintet. Literaire dialogen tussen Afrikaans en Nederlands).
Twee overzijden. Kronieken en tweespraken
Intussen wordt in het Historical Papers Research Archive van de Universiteit van die Witwatersrand op grond van archivalische documenten en kritische lectuur een volgend boek voorbereid. Twee overzijden. Kronieken en tweespraken (Academia Press, Gent, 2024) bevat twee delen: een reeks beschouwende teksten over werk van Breyten Breytenbach en Antjie Krog, ook ruimere essays (onder meer over Orania en de Karel Schoeman-gedenklezing) én fragmenten gebaseerd op vergelijkende literatuurstudie (o.m. in de reeks “Cahier van een lezer” op Versindaba). Daarnaast komt in het boek een deel met tweespraken: uitgeschreven dialogen op de brug tussen Afrikaans en Nederlands. Met deze literaire auteurs en vertalers worden uitgeschreven gesprekken opgenomen: Gabeba Baderoon, Robert Dorsman, Lynthia Julius, Antjie Krog, Charl-Pierre Naudé, S.J. Naudé, Fanie Olivier, Jolyn Phillips, Alwyn Roux, Riana Scheepers, Marlies Taljard, Hans ten Berge, Alfred Schaffer, Adriaan van Dis, Etienne van Heerden, Marlene van Niekerk, Eben Venter en Ingrid Winterbach.
Op Netwerk24 en in Die Burger is een kort onderhoud verschenen naar aanleiding van dit schrijfwerk: https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/boeke/tsjoen-dra-nog-n-bundel-op-aan-breytenbach-20230816.
Projecten in progress
De boekprojecten presenteren wetenschappelijke bevindingen, Twee overzijden aangevuld met een verzameling van tweespraken met actoren in het literaire grensverkeer tussen Afrikaans en Nederlands. Telkens gaat het over transnationale letterkunde: transmissies tussen twee “kleinere letterkundes”. Eerder mocht ik met Prof Ronel Foster de academische (tweetalige) bundels Oor grense (2009) en Toenadering (2012) samenstellen, later verscheen naar aanleiding van de oprichting van de Leerstoel Zuid-Afrika: Talen, Literaturen, Cultuur en Maatschappij (Universiteit Gent) Rakelings (2017).
Momenteel werk ik met Prof Alwyn Roux aan de bundel Cultuurtransmissie tussen Afrikaans en Nederlands. De rol van intermediërende actoren (reeks Lage Landen Studies, Academia Press, Gent, 2024). Samen met Alwyn Roux bereid ik een monografie voor over de verbeelding van Afrika in de latere lyriek van Breytenbach, met aandacht voor GORIN (Gorée Institute in Senegal). Voorpublicaties verschijnen op Voertaal en Samespraak, zoals https://voertaal.nu/breytenbach-notitie-8-cultuur-identitair-denken-als-oneindig-en-doelloos-proces-van-metamorfose/ en https://www.samespraak.com/blogs/yves-tsjoen-in-de-beweging-van-het-denken-wordt-artistieke-creativiteit-geboren-naar-aanleiding-van-een-brief-aan-breyten-uit-accra.
Lees ook:
Breytenbach notitie #8: Cultuur-identitair denken als "oneindig en doelloos proces van metamorfose"
