Die taalbande tussen Afrikaans en Nederlands is onmiskenbaar. Die sterk ooreenkoms tussen die woordeskat en sinstrukture van hierdie tale het tot gevolg dat Afrikaans dikwels as ’n vereenvoudigde variëteit van Nederlands beskou word. Tog lyk dit of daar ’n toenemende tendens onder Afrikaanssprekendes is om Nederlands te leer.
Sedert 2015 bied Stellenbosch-universiteit ’n Nederlandse aanleerderskursus aan vir Suid-Afrikaners wat graag Nederlands wil leer praat, lees en skryf. Tot die aanbieders se verbasing was die kursus só populêr dat deelnemers in twee beginnersgroepe verdeel moes word.
In 2016 stel Gesellig Afrikaans (in samewerking met die Virtuele Instituut vir Afrikaans, die Nederlandse Taalunie en die Universiteit van die Vrystaat) ’n soortgelyke Nederlandse taalverwerwingskortkursus vir beginners en gevorderde taalgebruikers bekend. Ses jaar later word hierdie kursus steeds as beide ’n kontak- en aanlyn kursus aangebied.
In 2021 het die Noordwes-Universiteit ’n hersiene Nederlandse taalverwerwingskursus vir beginners geloods.
Roné Wierenga het met twee van die aanbieders van hierdie kursusse, Sabien van Craenendonck (US) en Gonneke Groenen (NWU), gesels om uit te vind waarom Afrikaanssprekendes Nederlands leer.
Waarom is die kursus geskep en wat hoop julle om met die kursus te bereik?
Gonneke: Die oorspronklike kursus bestaan al ’n aantal jaar, maar die behoefte van studente het geskuif. Dit was eers ’n kursus gerig op taal-letterkunde-studente wat meer oor die Nederlandse taal en letterkunde in ’n verdiepingskursus wou leer. Nou is daar meer behoefte om Nederlands te leer praat, skryf en lees om die moontlikheid te kry om in die Lae Lande te kan werk. Ons hoop dat meer studente belang sal stel in Nederlands as taal en navorsingsgebied. Die hoofdoel van die kursus is om studente voor te berei op werksmoontlikhede by of met Nederlandstalige besighede.
Sabien: Er bestaan natuurlijk al heel wat (online) cursussen Nederlands als Vreemde Taal, maar deze zijn niet toegespitst op Afrikaanstaligen. In deze cursussen wordt namelijk veel aandacht besteed aan zaken die voor Afrikaanstaligen vanzelfsprekend zijn. Ik heb daarom een cursus Nederlands ontworpen specifiek voor kenners van het Afrikaans. Ik wil mijn studenten met deze basiscursus een inzicht geven in de Nederlandse taal en hen een beetje laten proeven van de Nederlandstalige cultuur en literatuur. Een aantal van mijn studenten heeft na het volgen van de cursus besloten om naar de Lage Landen te trekken en heeft daar onvergetelijke ervaringen opgedaan. Fantastisch, toch!
Wie neem tipies deel aan die kursusse en is daar ’n behoefte onder Afrikaanssprekendes om Nederlands te leer?
Sabien: De deelnemers zijn zowel studenten, werkenden als gepensioneerden. Het zijn meestal allemaal taalliefhebbers. Ja, zeker. Vandaar ook de populariteit van de cursussen. Er zijn veel verschillende redenen waarom deelnemers Nederlands willen leren. Soms puur uit nieuwsgierigheid of interesse, soms omdat ze het een mooie taal vinden of altijd al een nieuwe taal wilden leren. Vaak willen deelnemers ook de verwantschap tussen de twee talen verkennen. Er zijn ook mensen die Nederlandstalige ouders of grootouders hebben en daarom de taal willen leren kennen. Sommigen willen de Nederlandstalige media of gewoon gesprekken in het Nederlands kunnen volgen. Een aantal deelnemers zijn Zuid-Afrikaanse doctoraatsstudenten die verbonden zijn aan een Vlaamse of Nederlandse universiteit.
Er zijn ook mensen die graag naar Nederland of België willen verhuizen om daar te gaan studeren of werken. Er zijn ook telkens deelnemers die op het moment van deelname al in Nederland of België wonen. Het grote voordeel van het feit dat de cursussen nu volledig online gebeuren, is natuurlijk dat de studenten van thuis uit, waar dan ook, les kunnen volgen. Ik geef vanuit Antwerpen les aan studenten over heel Zuid-Afrika, Namibië en de Lage Landen. Op dit moment heb ik bijvoorbeeld ook studenten die lesvolgen vanuit Schotland, Tsjechië en zelfs Brazilië.
Gonneke: Die kursus is saamgestel as keusemodule vir studente. ’n Breë verskeidenheid studente stel belang in die kursus – daar was studente van die ingenieursfakulteit, ekonomie en net ’n enkele student wat tale studeer. Hierdie jaar was daar baie belangstelling van studente wat in Nederland wil gaan werk of studeer. Daar was ook ’n hele klomp navrae van mense buite die NWU wat graag Nederlands wil leer ter voorbereiding van die CNaVT- (Certificaat Nederlands als Vreemde Taal-) eksamen.
In watter aspek van die kursus is daar die meeste belangstelling en waarmee sukkel Afrikaanssprekendes die meeste wanneer hulle Nederlands leer?
Sabien: Studenten willen vooral graag een idee krijgen van hoe de Nederlandse grammatica in elkaar zit om daar dan zelf mee aan de slag te kunnen gaan. Studenten houden ook erg van het authentieke materiaal waarmee ik werk, zoals liedjes, interviews en een kortverhaal van Bart Moeyaert. Studenten beseffen hierdoor dat ze receptief sterk zijn. Ze kunnen deze authentieke teksten best goed begrijpen en dat geeft veel voldoening, het motiveert én het geeft hen voeling met de Nederlandstalige cultuur en literatuur. In iedere les belicht ik ook één valse vriend. Hier genieten de studenten ook telkens van.
Verder geven studenten ook vaak aan dat ze het heel positief vinden dat ze leskrijgen van een moedertaalspreker. Ik spreek tijdens mijn lessen enkel Nederlands. De doeltaal is dus de voertaal, wat het leerrendement van de deelnemers ten goede komt. Het vervoegen van werkwoorden hebben de meeste studenten het het moeilijkst. Dat zijn daarom ook twee aspecten waar ik in de cursussen sterk op focus.
Gonneke: Die meeste deelnemers is sterk ingestel op die verbetering van hul taalvaardighede. Studente sukkel die heel meeste met werkwoorde! Hulle vind dit uitdagend om die werkwoorde in die verskillende vorme te verbuig en dan ook nog die verskil tussen teenwoordige tyd, verlede tyd en die voltooide deelwoord toe te pas. Tweedens stoei hulle met die lidwoorde – die verskil tussen “het”- en “de”-woorde is lastig, maar gelukkig is daar reëls wat help om dit te verstaan. In die derde plek is die skryfwyse van woorde wat in al twee tale voorkom, maar verskillend gespel word, soos “schrijf” en “skryf”, dikwels vir studente problematies.
Word ander variasies van Nederlands, soos Vlaams, Fries en Surinaams, ook by die kursusse betrek en is daar geleenthede om hierdie variasies naas Nederlands te leer?
Sabien: Ja, ik ben zelf Vlaamse en spreek dus Belgisch-Nederlands. De term “Vlaams” wordt vaak verkeerdelijk gebruikt als de taal die in Vlaanderen gesproken wordt. Surinaams-Nederlands komt in mijn beginnerscursus niet aan bod. In mijn meer gevorderde cursussen wil ik die taalvariant van het Nederlands ook zeker aan bod laten komen. Ja, er bestaan (online) cursussen en apps waar je Fries kan leren. Zoals eerder gezegd is “Vlaams” geen taal. Er bestaan dus ook geen cursussen “Vlaams”. Alle cursussen die hier in België worden aangeboden zijn cursussen Nederlands.
Gonneke: Die kursus self fokus op Nederlands. Fries en Vlaams (soos dit in Suid-Afrika bekend staan) kom nie in die kursus aan bod nie. Fries is veral nie ooreenstemmend met Nederlands nie. Dit is selfs vir sommige Nederlanders makliker om Noorweegs te leer as Fries. Soms word daar wel van Vlaamse video’s of klankfragmente gebruik gemaak indien daar ruimte daarvoor is in die klas. Variasies van Nederlands (soos Surinaams of Antiliaans) word terloops genoem. Helaas is die tyd wat beskikbaar is vir die module min en die meeste studente wil veral fokus op die aanleer van Nederlands vir die CNaVT-eksamen.
Beïnvloed jou ervaring as dosent van ’n Nederlandse kursus hoe jy na jou eie moedertaal kyk – of selfs die taal gebruik – asook jou ervaring van Afrikaans?
Gonneke: Ja, vir seker! Ek begin die tale meng en ek het agtergekom dat ek weer aandag moet gee aan die werkwoordsvorme in Nederlands, omdat ek foute begin maak – al is dit my moedertaal. Sommige Afrikaanse woorde is so spesifiek dat die Nederlandse vertaling nie meer vir my reg lyk nie, dan gebruik ek die Afrikaans as ek met familie praat. Een so ’n voorbeeld is “kragonderbreking”.
Sabien: Ja, vooral het doceren van Nederlands aan Afrikaanstaligen en het dagelijkse contact met Afrikaans (toen ik nog live op campus lesgaf aan de Universiteit Stellebosch) heeft me meer inzicht gegeven in (de geschiedenis van) mijn eigen taal. Tijdens vergaderingen luisterde ik steeds met gespitste oren naar mijn collega's en noteerde opmerkelijke verschillen of gelijkenissen tussen de twee talen. Soms hoorde ik ook uitdrukkingen of woorden die voor mij archaïsch klonken maar in het Afrikaans springlevend zijn.
Aan de Universiteit Antwerpen doceer ik ook Nederlands als tweede taal. Het werken met andertaligen doet me telkens weer inzien hoe belangrijk taal is. Ik las onlangs een interview met Mira Feticu, een schrijfster die vanuit Roemenië naar Nederland is geëmigreerd. Ze beschrijft het proces van het aanleren van een nieuwe taal en vertelt hoe belangrijk taal is voor een buitenlander. “Taal redt je”, schrijft ze. Daarmee sloeg ze voor mij de nagel op de kop. Ik voel ook aan mijn studenten hoe hun leven, naarmate ze het Nederlands beter beheersen, makkelijker wordt, hoe gelukkig ze zijn wanneer anderen hen begrijpen en ze kunnen vertellen wie ze echt zijn.
Watter interessante valse vriende geniet jy?
Gonneke: “Opgewonden” – dis nogal snaaks om te sien as mens aan studente verduidelik dat die woord in Nederlands in ’n heel ander konteks gebruik word. In Nederlands het dit meer met ’n seksuele konteks te make. Toe ek begin het om self Afrikaans te leer was dit nogal snaaks om te hoor dat ’n dosent sê: “Ek is opgewonde om hierdie klas te gee!” Nog so ’n voorbeeld is “uitskakel”, wat in Nederlands beteken dat jy ’n apparaat afskakel.
Sabien: Vele zogenaamde valse vrienden brengen me vaak aan het lachen. Zo zie ik mezelf telkens weer letterlijk op de bus klimmen. Ik geniet niet enkel van valse vrienden, maar van de Afrikaanse woordenschat in het algemeen. Voor mij is het altijd een plezier om naar deze mooie taal te luisteren.
Vir meer inligting oor die Nederlandse taalverwerwingskursusse, of om vir ’n kursus te registreer:
- Gesellig Afrikaans – https://www.gesellig-afrikaans.org
- Universiteit Stellenbosch – http://www.sun.ac.za/afrikaans/faculty/arts/afrikaans-dutch/programmes/dutch-certificate-course
- Noordwes-Universiteit – 24690813@g.nwu.ac.za
Lees ook:
Nederlands-Afrikaans: Waarom willen Nederlandssprekenden zo graag Afrikaans leren?
Gesprek | Fries, Kaaps, Nederlands en Afrikaans: Wat kan ons van mekaar leer?
Afrikaans: ’n skat vir Germaanse taalkundiges in die buiteland
Eenders en anders: Om Nederlands weer in Suid-Afrikaanse skole bekend te stel
Afrikaans in die buiteland: ’n onderhoud met Annelies Verdoolaege van die Universiteit Gent
België-studie-uitruil en die Jongerenprojek: ’n onderhoud met Aletta Simpson
https://voertaal.nu/we-love-life-on-a-bike/
Een-maal-in-’n-leeftyd-geleentheid: Taalunie Zomercursus Nederlands
10 apps om jou reis na/verblyf in Nederland makliker te maak
Vind jou voete in Nederland met die South Africans in The Netherlands Facebook-groep
Buro: MvHLitNet-argief: ’n Besoek aan die Zuid-Afrikahuis – en omswerwinge in Holland